به گزارش پایگاه خبری پزشکان و قانون (پالنا)، هر ساله در زمان ثبت نام کنکور سراسری، مجموعه‌ای از دغدغه‌های داوطلبان، خانواده‌ها، دانشگاه‌ها و نظام اجتماعی در کارآیی، اشتغال و آینده رشته‌های تحصیلی مطرح می‌شود. در این میان برخی از رشته‌های دانشگاهی هستند که براساس قوانین دانش آموخته آن رشته مجبور است طرح بگذراند.

رشته‌های علوم پزشکی در کشور ما از جمله این رشته‌ها هستند. قانونی در این زمینه با عنوان «قانون خدمت پزشکان و پیراپزشکان» وجود دارد که افراد را ملزم می‌کند پس از پایان تحصیل خود طرح را بگذرانند. نکته قابل توجه این است که اگر کسی طرح را نگذراند نمی‌تواند مدرک خود را اخذ کند یا حتی نمی‌تواند ادامه تحصیل دهد.

اهمیت طرح این موضوع، توجه بیش از حد جامعه به انتخاب رشته‌های علوم پزشکی در کنکور در سال‌های اخیر است. نکته‌ای که دکتر عبدالرسول پورعباس رئیس سازمان سنجش آموزش کشور هم به اشاره کرده بود. وی چندی پیش در گفت‌وگو با خبرنگاران نسبت به فشارهای روانی زیاد برخی از خانواده‌ها به داوطلبان برای انتخاب رشته‌های علوم پزشکی هشدار داده بود.

وی یادآور شده بود: فردی بوده با بالاترین نمره‌ها در مدرسه اما به دلیل توقع و فشار خانواده در سر جلسه کنکور پاسخنامه سفید تحویل داده است. این موضوع نتیجه فشار زیاد برخی از خانواده‌ها برای قبولی در رشته‌های خاص از جمله پزشکی است. رشته‌های مهم دیگری هم در کشور وجود دارد که باید خانواده‌ها بر اساس توانایی داوطلب آنها را به آن هدایت کنند.

از میان یک میلیون نفر کنکوری هر ساله بیش از نیمی از داوطلبان در گروه علوم تجربی شرکت می‌کنند در حالی ظرفیت در رشته‌های علوم پزشکی بسیار محدود و درصد کمتری به نسبت گروه‌های علوم ریاضی و علوم انسانی در این رشته‌ها در دانشگاه‌ها پذیرفته می‌شوند.

اما نکته‌ای که بیشتر افراد علاقه‌مند به رشته‌های علوم پزشکی چندان به آن توجه نمی‌کنند قوانین مرتبط با پس از تحصیل این رشته‌ها است. در حال حاضر دانش آموختگان ۱۸ رشته مشمول گذراندن اجباری خدمات پزشکان و پیراپزشکان هستند.

بر اساس شرایط اختصاصی اعلام شده در دفترچه ثبت نام نوبت اول کنکور سراسری سال ۱۴۰۳ در تبصره ۳ بند الف اعلام شده است: فارغ التحصیلان رشته‌های تحصیلی مورد نیاز وزارت بهداشت "مشمولین خدمات اجباری قانون خدمات پزشکان و پیراپزشکان" در مقطع کاردانی که باید حداکثر تا تاریخ ۱۴۰۳/۶/۳۱ و یا ۱۴۰۳/۱۱/۳۰ "در صورت قبولی در رشته‌هایی که پذیرش آنان از نیم‌سال دوم تحصیلی ۱۴۰۴-۱۴۰۳ آغاز می‌شود" خدمات خود را شروع نکرده باشند، چنانچه در مقطع دکتری عمومی پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی پذیرفته شوند، می‌توانند خدمات موضوع این قانون را پس از اتمام تحصیل با مقطع جدید به انجام برسانند.

بدیهی است در صورت انجام قسمتی از خدمات موضوع قانون خدمت پزشکان و پیراپزشکان، موظف به انجام مابقی خدمات پس از فراغت از تحصیل در مقطع جدید هستند. براساس تبصره ۴: فارغ التحصیلان رشته‌های تحصیلی بهداشت دهان، تکنسین سلامت دهان، پروتز دندان و ساخت پروتز دندانی مشمول قانون خدمت پزشکان و پیراپزشکان نیستند.

همچنین بر اساس بند «ج» دفترچه راهنمای ثبت نام کنکور ۱۴۰۳، دانش آموختگان مقطع کارشناسی در صورت شرکت مجدد در آزمون سراسری و قبولی، با رعایت شرایط ذیل این بند می‌توانند ادامه تحصیل دهند:

۱. فارغ التحصیلان رشته‌های تحصیلی مورد نیاز وزارت بهداشت "مشمولین خدمات اجباری قانون خدمت پزشکان و پیراپزشکان" در مقطع کارشناسی که باید حداکثر تا تاریخ ۱۴۰۳/۶/۳۱ و یا ۱۴۰۳/۱۱/۳۰ "در صورت قبولی در رشته‌هایی که پذیرش آنان از نیم‌سال دوم تحصیلی ۱۴۰۴-۱۴۰۳ آغاز می‌شود" خدمات خود را شروع نکرده باشند، چنانچه در مقطع دکتری عمومی پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی پذیرش شوند، می‌توانند خدمات موضوع این قانون را پس از اتمام تحصیل با مقطع جدید به انجام برسانند.

بدیهی است در صورت انجام قسمتی از خدمات موضوع قانون خدمت پزشکان و پیراپزشکان، موظف به انجام مابقی خدمات پس از فراغت از تحصیل در مقطع جدید هستند.

در ادامه در بند «د» نیز آمده است که دانش آموختگان مقاطع کارشناسی ارشد ناپیوسته و پیوسته تمامی رشته‌های تحصیلی و دکتری عمومی پزشکی، دندانپزشکی، داروسازی و دکتری حرفه‌ای دامپزشکی متقاضی تحصیل مجدد، می‌توانند با رعایت شرایط زیر از طریق قبولی در آزمون سراسری در مقطع دکتری عمومی رشته‌های پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی تحصیل کنند و محدودیتی در انتخاب دوره‌های مختلف "روزانه و شهریه پرداز" ندارند:

در ادامه این بند آمده است: توجه برای متقاضیان فارغ التحصیل رشته‌های گروه پزشکی:

یادآور می‌شود فهرست مناطق و رشته‌های مورد نیاز قانون مذکور و همچنین گروه‌های مازاد بر نیاز، در ابتدای هر سال توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی برای فارغ التحصیلان آن سال تعیین و اطلاع رسانی می‌شود.

البته بر اساس قانون ممکن است برخی از رشته‌ها مازاد برنیاز تشخیص داده شوند و طرح آنها اختیاری باشد اما چگونگی انتخاب این رشته‌ها برای گذراندن طرح قانونی خدمات پزشکان و پیراپزشکان، نکته‌ای است که هر فردی که می‌خواهد رشته‌های علوم پزشکی را انتخاب کند باید از آن مطلع باشد.

سیف الله مرادی مدیرکل منابع انسانی وزارت بهداشت در خصوص دلایل انتخاب رشته‌ها برای طرح اجباری گفت: بر اساس قانون مصوب مجلس شورای اسلامی، وزارت بهداشت موظف است هر ساله نیاز نیروی انسانی خود را بر اساس نیاز مناطق مختلف کشور در حوزه‌های درمانی و بهداشتی، رشته‌هایی که دارای طرح قانونی اختیاری و یا اجباری هستند را مشخص کند، طرح رشته‌هایی مانند پزشکی، دندانپزشکی، پرستاری، اتاق عمل، هوشبری، فوریت‌های پزشکی اجباری بود و بررسی طرح اجباری برای ۹ رشته مامایی، بهداشت عمومی، بینایی سنجی، شنوایی سنجی، کاردرمانی، گفتاردرمانی، فیزیوتراپی، فناوری اطلاعات سلامت و تغذیه به تعویق افتاده بود.

وی خاطرنشان کرد: دلیل این تعویق نیز دو برنامه اصلی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بود. یکی از این برنامه‌ها برنامه کشوری "سلامت خانواده" است. نیاز اصلی برنامه سلامت خانواده به فارغ التحصیلان رشته‌های بهداشت، تغذیه و روانشناسی است. بخش‌های مختلف این رشته‌ها در کشور رصد شد و در نهایت با توجه به سه مؤلفه "نیاز وزارت بهداشت" "تعداد فارغ التحصیلان موجود در رشته" و "آمار دانشجویان موجود در رشته" مقرر شد که این رشته‌ها جز طرح اجباری قرار گیرند.

مدیرکل منابع انسانی وزارت بهداشت گفت: برای تعیین اجباری شدن طرح قانون خدمات پزشکان و پیراپزشکان، مطالعات مختلفی صورت می‌گیرد، از سوی دیگر بررسی‌های کشوری نشان می‌دهد که جمعیت کشور به سمت پیری و سالمندی حرکت می‌کند. طبیعتاً وقتی نظام سنی به سمت پیری می رود، رشته‌های توانبخشی مورد نیاز کشور می‌شوند. در این زمینه هم موضوع بررسی شد و تعداد نیاز و آمار فارغ التحصیلان استخراج شد و در همان جلسه مقرر شد که نیروی‌های فارغ التحصیل رشته‌های توانبخشی هم جز رشته‌های طرح اجباری قرار بگیرند تا نیازهای کشور در مرحله اول اجرای طرح پوشش داده شود.

وی با اشاره به قانون جوانی جمعیت و حمایت از خانواده افزود: با اجرای قانون جوانی جمعیت و حمایت از خانواده نیازهای جدیدی در این حوزه ایجاد می‌شود که مرتفع کردن بخشی از آن برعهده نظام سلامت است، در واقع نیازهای نظام سلامت بیش از اینها است اما براساس نیازسنجی اولیه که صورت گرفته است این ۹ رشته علاوه بر رشته‌های دیگری که طرح اجباری داشتند، از طرح اختیاری به طرح اجباری تغییر وضعیت دادند. ۹ رشته پزشکی، دندانپزشکی، داروسازی، هوشبری، اتاق عمل، پرستاری، فوریت‌های پزشکی پیش از این دارای طرح اجباری بودند و ۹ رشته هم بر اساس نیازسنجی اعلام شده به این مجموعه اضافه شد.

مرادی در پاسخ به این موضوع که چرا در زمان اعلام رشته‌های مورد نیاز و رشته‌های مشمول طرح اجباری برخی از دانش آموختگان و فارغ التحصیلان به این امر معترض می‌شوند و در فضای مجازی و یا حضوری اعتراض می‌کنند گفت: قانون مجلس به وزارت بهداشت تکلیف کرده است که به صورت سالانه رشته‌های واجد طرح اجباری را تعیین کند و اعتراض این گروه وارد نیست. چرا که بر اساس مصوبه مجلس، وزارت بهداشت باید هر ساله نیاز خود را بررسی کند و رشته‌های مورد نیاز را اعلام کند و حتی نیازی نیست که ما به عنوان وزارت بهداشت در دفترچه کنکور آن را اعلام کنیم چرا که بر اساس ماده یک قانون خدمات پزشکان و پیراپزشکان، تمام فارغ التحصیلان گروه پزشکی ملزم هستند ۲ سال طرح بگذرانند.

وی افزود: این ماده یک تبصره دارد که در آن آمده است اگر وزارت بهداشت به برخی از این رشته‌ها نیاز ندارد سالانه می‌تواند رشته‌هایی را معاف از طرح اعلام کند. بنابراین تمام کسانی که رشته‌های گروه پزشکی را انتخاب می‌کنند باید بدانند که ملزم هستند ۲ سال طرح را بگذرانند، این بند در دفترچه کنکور وجود دارد و به اطلاع همگان هم رسیده است. به همین دلیل اعتراض وارد نیست چرا که همه باید بدانند در صورت انتخاب رشته‌های علوم پزشکی باید طرح را بگذرانند. ضمن اینکه بر اساس قانون تصمیم بازبینی هر ساله است و ممکن است در یک سال به رشته تغذیه نیاز باشد و سال دیگر به رشته فناوری اطلاعات سلامت نیاز باشد.

مدیرکل منابع انسانی وزارت بهداشت گفت: هر زمان اگر نیاز به آن رشته خاص برطرف شود، آن رشته معاف از طرح اعلام می‌شود. از کنکور ۱۴۰۳ تصمیم بر این بود که دیگر در دفترچه ارائه نشود اما فعلاً رشته‌ها در دفترچه برای اطلاع افراد درج شده است، قانون خدمات پزشکان و پیراپزشکان به منظور رفع نیاز سلامت مصوب شده است و تغییرات اجتماعی در اجرای این قانون مؤثر است، نیاز جامعه برای این موضوع مهم است. تغییرات نسلی و اپیدمیولوژیک در این تصمیم گیری ها مؤثر است و بر اساس آن یک رشته مورد نیاز و یک رشته عدم نیاز محسوب می‌شود.

مرادی در تشریح تغییرات جدید برای کسانی که طبق قانون معاف از طرح هستند گفت: فارغ التحصیلانی که رشته آنها معاف از طرح است از جمله رشته‌های بهداشت خانواده، بهداشت محیط، بهداشت مبارزه با بیماری‌ها ممنوعیتی برای پس از فارغ التحصیلی ندارند و به عنوان مثال اگر بخواهند سفر خارج از کشور بروند و یا مدرک تحصیلی خود را آزاد کنند مشکلی ندارند. البته پرداخت هزینه آموزش رایگان همچنان برقوت خود باقی است. البته اگر این افراد مشمول طرح شوند مانند بقیه باید طرح خود را بگذرانند.

وی تاکید کرد: طرح خدمات قانونی پزشکان و پیراپزشکان قابل خریداری نیست و هیچ کس نمی‌تواند این تعهدات را خریداری کند بلکه همه مشمولین موظف به گذراندن آن هستند.

قانون مربوط به خدمت پزشکان و پیراپزشکان مصوب سال ۱۳۵۷ مجلس شورای اسلامی است. بر اساس ماده یک آن "کلیه افراد ایرانی با تحصیلات فوق دیپلم و بالاتر که پس از تاریخ ۱۳۶۷.۴.۱ از مراکز آموزش عالی گروه پزشکی در داخل و یا خارج از کشور فارغ‌التحصیل شده یا می‌شوند و خدمت آنان از سوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مورد نیاز اعلام می‌شود مکلف‌اند حداکثر مدت ۲۴ ماه اول پس از فراغت از تحصیل خود را در داخل کشور و در مناطق مورد نیاز بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و تشکیلات تابعه آن خدمت کنند."

همچنین در این ماده اعلام شده است که کسانی که دارای پروانه دائم پزشکی بوده و یا واجد شرایط دریافت‌پروانه دائم باشند، با دریافت مدرک تحصیلی جدید مشمول خدمات موضوع این قانون نیستند.

مواد ۲ و ۱۲ این قانون به موضوع معافیت از گذراندن طرح پرداخته است: "همسران و فرزندان شهدا، آزادگان، مفقودین جنگ تحمیلی، یک نفر برادر یا خواهر شهید یا مفقود، برادران و خواهران دو شهید یا بالاتر، آزادگان، جانبازان انقلاب اسلامی بالای ۲۵ درصد و نیز مادرانی که حضانت فرزند خود را به عهده دارند و تک فرزند خانواده از خدمات موضوع این قانون‌معاف هستند.» و «مشمولان این قانون که به سن بالای ۴۵ سالگی رسیده باشند، از انجام خدمات موضوع این قانون معاف هستند."

در ماده ۴ این قانون وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی موظف شده ظرف حداکثر دو ماه تعیین محل خدمت کرده و افراد مازاد بر نیاز را با رعایت اولویت سهمیه مناطق ۱ و آزاد معاف کند. کسانی که ظرف مدت مقرر خود را معرفی نکنند و یا یک ماه پس از تعیین محل خدمت شروع به کار نکنند، غایب محسوب و به تشخیص وزارت مذکور برابر مدت غیبت به خدمت آنان‌افزوده خواهد شد.

مواد ۵ و ۶ این قانون بر لزوم گذراندن طرح و ممنوعیت کار پزشکی در صورت نگذراندن طرح تاکید کرده است: "مشمولان این قانون مادام که خدمات قانونی را شروع نکرده یا معافیت اخذ نکرده باشند، مجاز به دخالت در امور پزشکی نیستند.» و «تحویل مدرک تحصیلی و ریز نمرات و صدور هر گونه تأییدیه تحصیلی و گواهینامه برای مشمولانی که خدمت موضوع این قانون را انجام‌نداده و یا معافیت دریافت نکرده باشند، ممنوع است."

پس از تصویب این قانون، مقرر شد که آئین نامه اجرایی آن به تصویب هیأت وزیران برسد. این آئین نامه اجرایی به تصویب رسید و در اولین قدم مشمولان قانون را مشخص کرد.

در ماده ۱ آئین نامه مشمولان قانون خدمات پزشکان و پیراپزشکان دو گروه پزشکی و پیراپزشکی مشمول طرح معرفی شدند.

گروه اول یا گروه پزشکی شامل پزشک، دندانپزشک، داروساز، دکتری علوم آزمایشگاهی و متخصصان رشته‌های مذکور است. گروه دوم هم گروه پیراپزشکی شامل رشته‌های مامایی، پرستاری، رادیولوژی، علوم آزمایشگاهی، رشته‌های مختلف بهداشت، اتاق عمل، هوشبری، تغذیه، شنوایی سنجی، بینایی سنجی، گفتار درمانی، کاردرمانی، فیزیوتراپی، ضبط آمار و مدارک پزشکی، رشته‌های علوم پایه پزشکی، آمار زیستی، خدمات اجتماعی و مددکاری و روانشناسی بالینی، پروتز دندان، تکنسین‌های فوریت‌های پزشکی، علوم و صنایع غذایی، اقتصاد بهداشت، مهندسی پزشکی، رادیوتراپی، تکنولوژی پزشکی، رشته‌های مختلف توانبخشی، امور دارویی است.

در ماده ۲ آئین نامه اجرایی به صراحت بیان شده است که وزارت بهداشت باید مناطق مورد نیاز ماده ۱ قانون خدمت پزشکان و پیراپزشکان و رشته‌های مربوط به آن و گروه‌های مازاد برنیاز را در ابتدای هر سال تعیین و اعلام کند.

همه متقاضیان براساس محل تحصیل خود، جز سهمیه مناطق "مناطق سه گانه کشوری" محسوب می‌شوند، مگر اینکه شرایط استفاده از سهمیه‌های دیگر را نیز داشته باشند.

شرکت کنندگان متقاضی سهمیه مناطق با توجه به ملاک‌های زیر جز یکی از مناطق ۱ و ۲ و ۳ محسوب می‌شوند. متقاضیان سهمیه مناطق باید قسمت مربوط در بند ۳۶ فرم تقاضانامه ثبت نام اینترنتی را علامتگذاری کنند.

الف) برای متقاضیان نظام آموزشی جدید ۶-۳-۳ بخش محل اخذ مدرک تحصیلی سه سال آخر دبیرستان "پایه دهم تا دوازدهم".

ب) برای متقاضیان نظام ترمی - واحدی و سالی - واحدی آموزش متوسطه، بخش محل اخذ مدرک تحصیلی دوره پیش دانشگاهی و دو سال آخر دبیرستان.

ج) برای متقاضیان نظام قدیم آموزش متوسطه، بخش محل اخذ مدرک تحصیلی سه سال آخر دبیرستان یا هنرستان.

د) در صورتی که بخش محل اخذ مدرک تحصیلی متقاضیان سهمیه مناطق، متفاوت باشد، سهمیه متقاضی براساس بخش محل اخذ مدرک تحصیلی منطقه مرفه‌تر "حتی یک سال از سه سال" تعیین می‌شود.

ه) فارغ التحصیلان دوره‌های کاردانی "فوق دیپلم" پیوسته آموزشکده‌های فنی و حرفه‌ای "برای متقاضیان دارنده مدرک کاردانی که فاقد مدرک پیش دانشگاهی هستند، دیپلمه‌های فنی و حرفه‌ای یا کاردانش نظام سالی - واحدی یا ترمی - واحدی" براساس بخش محل اخذ مدرک تحصیلی سه سال آخر دوره دبیرستان و یا هنرستان "سال اول، دوم و سوم دبیرستان و یا هنرستان" جز یکی از سهمیه‌های مناطق ۱ و ۲ و ۳ محسوب می‌شوند.

و) متقاضیانی که حداقل دو سال از سه سال آخر تحصیل در دوره متوسطه و یا سال آخر دوره متوسطه خود را در خارج از کشور گذرانده اند، جز سهمیه منطقه ۳ محسوب می‌شوند "براساس مصوبه جلسه یازدهم شورای سنجش و پذیرش دانشجو به تاریخ ۱۳۹۶/۱۲/۲۲".

ز) همه متقاضیان معلول "بینایی، شنوایی، جسمی حرکتی، آسیب گفتار و زبان، تکاملی رشد "اتیسم" و اعصاب و روان" جز سهمیه منطقه ۳ محسوب می‌شوند.

در این آئین نامه آمده است که تعهدات خدمتی دانش آموختگان براساس سهمیه پذیرفته شده در آزمون سراسری در سه منطقه یک، دو، سه انجام خواهد شد و محل انجام خدمت دانش آموختگان سهمیه منطقه ۲ و ۳ قبلی، در منطقه ۲ فعلی خواهد بود. محل انجام خدمت دانش آموختگان سهمیه منطقه چهار و پنج و مناطق محروم قبلی در منطقه سه فعلی خواهد بود.

در ماده ۴ به این موضوع اشاره شده که تعهدات کلیه دانش آموختگان سهمیه مناطق دو، سه، چهار، پنج، عشایر و محروم دو برابر مدت تحصیل است و موظفند به مدت یک برابر زمان تحصیل خود در منطقه مورد تعهد خدمت کنند و مابقی تعهدات خدمتی خود را براساس دیگر قوانین اعلامی به اتمام برسانند.

در ماده ۵ به این نکته اشاره شده است که اگر دانشگاه علوم پزشکی اعلام کند که به متعهدین منطقه‌ای نیاز دارند متعهدین جهت انجام تعهد منطقه‌ای به استان ثبت نامی در زمان کنکور سراسری "منطقه مورد تعهد" جهت استخدام معرفی می‌شوند و اگر دانشگاه نتواند فرد معرفی شده را جذب کند باید ظرف مدت ۱۵ روز موضوع را به مرجع مربوطه اعلام کند تا متعهد بتواند تعهد خود را در هر منطقه از کشور انجام دهد.

همچنین در این آئین نامه نحوه گذراندن طرح در مقاطع قبلی و جدید سهمیه‌های منطقه‌ای ۲ یا ۳ تشریح شده است. ضمن اینکه در این آئین نامه هم مجدد موارد معافیت ذکر شده است.

به گزارش مهر رشته‌های علوم پزشکی از جمله رشته‌های مورد علاقه کنکوری‌ها است و یک دهه اخیر توجه ویژه ای به قبولی در این رشته‌ها صورت گرفته است اما در مقابل عدم اطلاع برخی از داوطلبان نسبت به قوانین آینده شغلی این رشته‌ها موجب شده است که پس از قبولی و تحصیل در این رشته‌ها، وقتی با قوانین الزام آور آشنا می‌شوند، نارضایتی خود را بیان کنند در حالی که ماهیت این رشته‌ها خدمت به مردم است و فارغ التحصیلان باید با شناخت کامل نسبت به ماهیت رشته و آینده شغلی، آن را انتخاب کنند.