🔸تعریف: ابزار تدخین تنباکو که با عبور دود از آب، آن را به ریه فرو می‌برند. در کشورهای عربی به نام «شیشه و نارجیلة» و در کشورهای انگلیسی زبان به نام Hubble bubble و یا Hookah معروف است و در شبه قاره به آن «حقّه» می‌گویند.

🔸تاریخچه: این ابزار در خاورمیانه، آسیای مرکزی و شمال آفریقا متداول است. بنابر شواهد موجود، قلیان از ایران به سایر نقاط جهان راه یافته و جالب اینکه به گفته برخی مورخان، اولین بار یک پزشک ایرانی سیستم قلیان را ابداع کرده تا شاید با عبور دود از آب، آن را سرد و خالص کرده، ضررش کمتر شود!

به گفته یک توریست اروپایی در زمان صفویه: «ایرانیان زن و مرد، به طوری از جوانی عادت به کشیدن قلیان تنباکو کرده‌اند، که کاسبی که باید روزی پنج شاهی خرج کند، سه شاهی آن را به مصرف تنباکو می‌رساند.»

اولئاریوس نیز که در سال ۱۰۴۶ در ایران بوده می‌نویسد «چندین گونه ظرف قلیان در ایران ساخته می‌شد: شیشه‌ای، کوزه‌ای، از جوز هندی (نارگیله) و کدوئی که تا نیمه آب و گاهی در آن عطر می‌ریختند».

یکی از روش‌های درمانی سنتی هم که کاربرد زیادی در طبّ جامع ایران داشته‌است، استفاده از قلیان و چُپُق بوده‌ که برای درمان برخی بیماری‌های سینوس یا ریه از آن با استفاده از گیاه خاص _همراه یا بجای تنباکو_ استفاده می‌کرده‌اند.

🔸ضرر بر سلامتی:
بر اساس گزارش سال ۲۰۰۵ سازمان جهانی بهداشت، استعمال دود با استفاده از دستگاه‌های برپایه آب یکی از مخاطرات جدی بوده و هرگز جایگزین مناسبی برای سیگار نیست.
به‌طور میانگین هربار استعمال قلیان بیش از ۴۰ دقیقه به طول می‌انجامد که فرد به میزان ۱۰۰ الی ۲۰۰ برابر حجم یک سیگار، دود را وارد ریه‌های خود می‌کند.

تمام مضرات سیگار مثل مشکلات دهان و دندان، ریه‌ها، انواع و اقسام سرطان‌ها و... در مورد قلیان هم صدق می‌کنند اما در موارد زیر مضرات اضافه‌تر قلیان نسبت به سیگار را باهم برمی‌شمریم:

۱- بهداشت پایین و ابتلا به بیماری‌های عفونی مثل سل و هپاتیت از طریق استفاده مشترک دهانی از نی قلیان
۲- مونوکسیدکربن، کربوکسی هموگلوبین خون و نیکوتین پلاسما و بسیاری مواد سرطان‌زا در فرد مصرف کننده قلیان بیش از افراد سیگاری است. این موارد باعث خستگی زودرس می‌شوند، بعلاوه به علت وابستگی فرد به نیکوتین، احتمال بروز افسردگی هم بیشتر می‌شود.
۳- بیماری‌های انسدادی مزمن ریه و آمفیزم (علایمی شبیه آسم که علاوه بر آن گاها نیاز به استفاده دائمی از دستگاه اکسیژن‌ساز هم پیدا می‌کنند)
۴- زغال قلیان تجاری مورد استفاده در قلیان عمدتاً از مواد خام و با استفاده از فرآیندهای شیمیایی مختلفی تهیه شده‌است که حاوی مقادیر زیادی هیدروکربن‌های چند حلقه‌ای سرطان‌زا است.
۵- باروری: دود قلیان به دلیل داشتن فلزات سنگینی همچون آرسنیک، کروم، سرب و کبالت، موجب کاهش تولید اسپرم شده و به دلیل شکستن کروموزم‌های اسپرم‌ها بر عملکرد جنسی مردان اثرات مخرب و سوئی دارد.
۶- بارداری: مصرف قلیان در دوره بارداری زمینه بروز سرطان‌های دهانه رحم، یائسگی زودرس، اختلال در جذب کلسیم و پوکی استخوان را در زنان فراهم می‌کند و همچنین بر سیستم باروری از طریق کاهش وزن، تخریب هورمون‌های جنسی، کاهش قدرت باروری، افزایش سقط‌های خودبه خودی تاثیر گذاشته می‌تواند باعث تولد نوزاد نارس و تولد نوزاد با وزن کم نیز بشود.
۷- در نوزادان و شیرخواران در معرض دود قلیان موارد مرگ ناگهانی نوزاد و عفونت‌های مکرر تنفسی فراوانتر می‌شوند.
۸- قلب و مغز: قلیان کشیدن فشار خون و ضربان قلب شما را بالا می‌برد و با سخت کردن دیواره عروق، خطر حمله قلبی و سکته مغزی ناشی از پارگی عروق را افزایش می‌دهد.
۹- پیری زودرس: قلیان با کاهش میزان اکسیژن پوست، باعث پیری زودرس می‌شود. قلیان حتی بر شادابی مو هم اثر منفی داشته می‌تواند ریزش مو را افزایش دهد.

تمام این موارد مضرات قلیان تنباکو بودند، در مورد قلیان‌های اصطلاحاً میوه‌ای علاوه بر موارد قبل، ضررهای اسانس‌ میوه هم به آن افزوده می‌شود که چون بصورت شیمیایی طعم و بوی انواع و اقسام میوه‌ها را شبیه سازی می‌کنند یا با تغییرات شیمیایی بر روی برخی میوه‌ها ایجاد می‌شوند، مستعد ایجاد انواع سرطان‌ها هستند.

🔸باورهای غلط در مورد قلیان:
۱- عبور دود از آب ضررهای آن را کم می‌کند (غلط).
۲- تنباکو میوه‌ای از عادی سالم‌تر است (غلط).
۳- فویل آلومینیوم ضرر قلیان را کمتر می‌کند (غلط).

🔸قلیان اکسیژن: راه حلی پیشنهادی در وزرات بهداشت که شامل وسیله‌ای شبیه قلیان حاوی کپسول‌های استنشاق ترکیبی خاص از گازهای O2 و N2O بوده بتواند جایگزین قلیان بشود. این وسیله هم ضررهایی دارد که ترویج آن در دست بررسی است.

🔸 سخن آخر: هرچه زودتر عادت کشیدن قلیان را با عادت‌های سالم دورهمی جایگزین تا ضرر بیشتر به خود، خانواده و دوستانتان را متوقف کنید.