حرکت به سمت سالمندی با سرعتی نگران‌کننده
پزشکان و قانون: جمعیت ایران در حال حرکت به سوی بحران است. از یک سو، نرخ تولدها به شدت کاهش یافته و از سوی دیگر، کشور درگیر یک موج سریع سالمندی است که می‌تواند در آینده‌ای نه چندان دور مشکلات اجتماعی و اقتصادی فراوانی به دنبال داشته باشد. کارشناسان هشدار می‌دهند که اگر این روند ادامه یابد، ایران تا ۴۰ سال آینده با چالش‌های بزرگ‌تری روبه‌رو خواهد شد.
به گزارش پایگاه خبری پزشکان و قانون (پالنا)، در حالی که بسیاری از کشورها در حال تلاش برای کنترل رشد جمعیت خود هستند، ایران با بحران‌هایی بی‌سابقه در حوزه جمعیتی مواجه است. از کاهش تولدهای زنده گرفته تا افزایش سریع سن جمعیت، همه این عوامل زنگ خطر را برای آینده کشور به صدا درآورده است.
تا سال ۱۴۱۵ رشد جمعیتی کشور به صفر خواهد رسید
دکتر محمد رئیس‌زاده، رئیس‌کل سازمان نظام پزشکی ایران، در دومین کنگره کشوری چالش‌های بالینی که به تازگی برگزار شد، به وضعیت بحرانی جمعیت کشور اشاره کرده و هشدار داد: «در سال ۱۳۶۲، دو میلیون و ۲۰۰ هزار تولد زنده در کشور داشتیم، اما این رقم در سال ۱۴۰۲ به تنها یک میلیون و ۵۷ هزار تولد کاهش یافته است. از سوی دیگر، مرگ و میر در حال افزایش است و تنها در سال گذشته ۴۴۰ هزار فوتی ثبت شده است. این نشان‌دهنده یک روند نگران‌کننده در کاهش جمعیت کشور است.»
دکتر رئیس‌زاده همچنین درباره سه استان کشور که در حال حاضر در چاه جمعیتی قرار دارند، گفت: «نرخ جایگزینی جمعیت در این استان‌ها بسیار پایین است و در صورتی که این روند ادامه یابد، تا سال ۱۴۱۵ رشد جمعیتی کشور به صفر خواهد رسید و مرگ و میر برابر با تولدهای زنده خواهد شد.» این اظهارات تأکیدی بر اهمیت توجه به مسائل جمعیتی و ضرورت اقدام سریع برای مقابله با بحران پیش‌رو است.
از سوی دیگر، دکتر مرضیه وحید دستجردی، دبیر ستاد ملی جمعیت کشور، نیز در کنگره فوق به بحران جمعیتی اشاره کرد و بیان داشت: «اگر این روند کاهش جمعیت ادامه پیدا کند، در سال ۲۱۰۰ ایران دیگر به عنوان یک کشور بزرگ شناخته نخواهد شد. امروز ۱۰ درصد از جمعیت کشور سالمند هستند و پیش‌بینی میشود که این رقم تا سال ۱۴۳۰ به ۳۳ درصد برسد.» به گفته وی، افزایش سرعت سالمندی در کشور می‌تواند تبعات اجتماعی و اقتصادی زیادی داشته باشد و چالش‌های جدیدی را برای نظام تأمین اجتماعی و زیرساخت‌های کشور به همراه خواهد داشت.
در حالی که متوسط سن جمعیت ایران از ۲۲ سال به ۳۲ سال افزایش یافته است، نگرانی‌های زیادی در خصوص تأثیرات این تغییرات بر نظام آموزشی، اقتصادی، بهداشتی و اجتماعی کشور وجود دارد. دکتر وحید دستجردی همچنین تأکید کرد که این بحران یک مسأله چندعاملی است که باید با همکاری مسئولان و توجه به مسائل فرهنگی و اجتماعی حل شود: «کاهش نرخ رشد جمعیت فقط یک مشکل آماری نیست، بلکه به یک معضل اجتماعی تبدیل شده که نیازمند همکاری مشترک و اقدامات عملی از سوی تمامی مسئولین کشور است.»
آمارها و گزارش‌ها همچنین حاکی از آن است که در حال حاضر، بیش از ۳۵ میلیون نفر از جمعیت ایران بالای ۴۰ سال دارند و این روند ادامه پیدا کند، در آینده‌ای نه چندان دور ایران با چالش‌های بزرگ‌تری در زمینه تأمین خدمات بهداشتی، آموزش، اشتغال و تأمین اجتماعی روبه‌رو خواهد شد.
آینده در هاله‌ای از ابهام
آینده جمعیت ایران به وضوح در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. کارشناسان معتقدند که اگر دولت‌ها نتوانند سیاست‌های موثر برای تشویق خانواده‌ها به داشتن فرزند بیشتر و همچنین برنامه‌ریزی برای رفع چالش‌های سالمندی در پیش بگیرند، ایران در آینده با بحران‌های بسیاری مواجه خواهد شد که نه تنها اقتصاد کشور، بلکه بنیان‌های اجتماعی را نیز تحت تأثیر قرار خواهد داد.
اگرچه برخی سیاست‌ها از جمله تشویق به ازدواج و ارائه تسهیلات به خانواده‌ها در دستور کار قرار گرفته است، اما سرعت تغییرات جمعیتی به قدری سریع است که ممکن است این اقدامات دیرتر از آنچه که لازم است، نتیجه‌بخش باشند.
به‌طور دقیق‌تر، آمارهای جدید از وضعیت جمعیت ایران نشان می‌دهند که در حال حاضر نرخ رشد جمعیت کشور به حدود ۰.۸ درصد کاهش یافته است. این نرخ در مقایسه با دهه‌های گذشته که رشد جمعیت بالای ۲ درصد بوده، یک تغییر قابل توجه است. به گفته یکی از اساتید جمعیت‌شناسی دانشگاه تهران این کاهش نرخ رشد جمعیت، حتی اگر هم‌اکنون متوقف شود، در ۲۰ سال آینده آثار غیرقابل جبرانی بر کشور خواهد گذاشت. تا سال ۱۴۲۰، پیش‌بینی میشود که جمعیت ایران به کمتر از ۸۰ میلیون نفر برسد.
این در حالی است که بررسی‌های دقیق‌تر نشان می‌دهند که تعداد جوانان در سنین باروری نیز به‌شدت کاهش یافته و این موضوع به ویژه در دهه‌های آینده برای کشور به یک چالش جدی تبدیل خواهد شد. به گفته دکتر علی عابدینی، پژوهشگر حوزه جمعیت: «هم‌اکنون، تنها ۲۴ درصد از جمعیت ایران در سنین ۱۵ تا ۴۹ سال قرار دارند، در حالی که این رقم در دهه‌های گذشته به بیش از ۴۰ درصد می‌رسید. این تغییرات، تأثیرات مستقیم بر نرخ تولد و نیاز به سیاست‌های جبرانی خواهد داشت.»
همچنین، افزایش متوسط سن در ایران به سرعت در حال وقوع است و طبق گزارش‌های جدید، میانگین سن جمعیت ایران از ۲۸ سال در سال ۱۳۹۰ به ۳۲ سال در سال ۱۴۰۲ افزایش یافته است. این آمار نشان‌دهنده یک روند هشداردهنده در فرآیند سالمندی است که می‌تواند تأثیرات منفی بسیاری بر روی منابع انسانی و نیروی کار کشور بگذارد. این تغییرات، نه تنها به افزایش هزینه‌های سلامت و بازنشستگی منجر خواهد شد، بلکه به شدت بر روی ساختار خانواده‌ها و نظام آموزشی نیز اثر خواهد گذاشت.
دکتر مرضیه وحید دستجردی، دبیر ستاد ملی جمعیت کشور، در ادامه صحبت‌های خود افزود: «در صورتی که روند فعلی کاهش تولد ادامه یابد، تا سال ۱۴۳۰، ۳۳ درصد از جمعیت ایران سالمند خواهند بود که این یعنی هر یک نفر از سه نفر جامعه ما به جمعیت سالمندی تعلق خواهد داشت. این تغییر، بی‌شک نیازمند بازنگری در تمامی سیاست‌های اجتماعی، اقتصادی و بهداشتی کشور است.»
حرکت به سوی چالش‌های بزرگ‌تر
اگر روند فعلی کاهش نرخ تولد و سالمندی سرعت بیشتری پیدا کند، برخی کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که تا سال ۱۴۳۰، ایران با یک بحران اجتماعی و اقتصادی بزرگ روبه‌رو خواهد شد که تأثیرات آن در تمامی ابعاد زندگی مردم احساس خواهد شد. طبق گزارش‌های مرکز آمار ایران، در حال حاضر نزدیک به ۸ میلیون نفر از جمعیت کشور بالای ۶۰ سال سن دارند و این تعداد هر ساله در حال افزایش است. در این میان، میزان مرگ و میر در این گروه سنی به دلیل بیماری‌های مزمن و نبود برنامه‌ریزی مناسب برای تأمین خدمات بهداشتی افزایش پیدا کرده است.
این آمارها به‌طور واضح نشان‌دهنده آن است که ایران در آینده‌ای نزدیک با یک بحران جمعیتی مواجه خواهد شد که می‌تواند زمینه‌ساز مشکلات اقتصادی و اجتماعی فراوانی شود. اگر دولت‌ها نتوانند سیاست‌های موفقیت‌آمیزی برای کاهش نرخ سالمندی و تشویق به افزایش تولد اعمال کنند، ایران به یک کشور با جمعیت پیر و کاهش نیروی کار تبدیل خواهد شد.
پایان پیام/
محسن طاهرمیرزایی
نظر خود را بنویسید