به گزارش پایگاه خبری پزشکان و قانون (پالنا)، برای نخستین‌بار قرار است آزمون صلاحیت حرفه‌ای روان‌شناسان و مشاوران جهت گرفتن پروانه اشتغال تخصصی، روز جمعه ۱۵ دی‌ماه امسال برگزار شود. آزمونی که داوطلبان پس از قبولی در آن، باید در یک مصاحبه حضوری نیز شرکت کنند تا صلاحیت‌شان برای اخذ پروانه اشتغال تخصصی از طرف سازمان نظام روان‌شناسی و مشاوره تائید شود.

ثبت‌نام این آزمون از روز پنجشنبه ۲ آذرماه ۱۴۰۲ از طریق سایت سازمان سنجش آموزش کشور آغاز شده و قرار است تا روز چهارشنبه ۸ آذر ماه ۱۴۰۲ ادامه داشته باشد. کارت این آزمون از طریق سایت سازمان سنجش آموزش، روز چهارشنبه ۱۳ دی‌ماه در دسترس است و آزمون در روز جمعه ۱۵ دی‌ماه برگزار خواهد شد. آزمونی که در همین چند روز منتقدانی داشته است که شاید این انتقادها به دلیل کم‌اطلاعی از جزئیات باشد و این موضوع به ضعف در اطلاع‌رسانی از طرف سازمان نظام روان‌شناسی و مشاوره بر می‌گردد.

ارائه صحیح خدمات تخصصی روانشناسی و مشاوره و آثار آن در سلامت روان جامعه باعث می‌شود که متخصصان رشته‌های روانشناسی و مشاوره علاوه بر دانش تخصصی و صلاحیت‌های علمی، ظرفیت‌های اخلاقی و شایستگی ارائه خدمات در این زمینه را نیز داشته باشند. بنابراین افرادی که در این زمینه می‌خواهند فعالیت کنند، علاوه بر مدارک دانشگاهی معتبر، باید صلاحیت حرفه‌ای نیز داشته باشند.

اکثر سازمان‌های حرفه‌ای و بسیاری از گروه‌های شغلی دارای ضوابط اخلاقی هستند. این ضوابط بازتاب نظر عمومی در مورد معیارهای کلی رفتار حرفه‌ای مناسب است. این ضوابط شامل توصیه‌هایی در مورد استفاده از روش‌های ماهرانه و علمی، خود تنظیمی رفتارهای نادرست حرفه‌ای و احترام به حقوق و نیازهای بیماران، خانواده‌ها، همکاران و جامعه است.

یعنی یک روانشناس علاوه بر این‌که مدرک تحصیلی معتبری در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری کسب کرده، باید توانایی صحبت کردن، درک مسئله، تفکیک مسائل مراجعان و ارائه راهکار و بسیاری دیگر از واکنش‌ها را به طور مناسبی کسب کرده باشد و از هیچ موضوعی سوء استفاده نکرده و اخلاق حرفه‌ای و رازداری را رعایت کرده و حریم مراجعه کننده را حفظ کند. همه این مسائل در دوران تحصیل به روانشناسان و مشاوران تا حدود زیادی آموزش داده می‌شود، اما داشتن پروانه اشتغال تخصصی نیازمند احراز این توانایی در وجود شخص روان‌شناس یا مشاور است تا آن پروانه که از طرف یک سازمان تخصصی صادر شده، بدون شائبه باشد.

واکنش‌ها در فضای مجازی

برگزاری این آزمون با واکنش‌های مختلف و داغی در شبکه‌های اجتماعی روبه رو شده است. گروه‌های مختلف این حوزه از دانش پزشکی، در واتساپ و تلگرام در این زمینه همچنان درگیر بحث‌ هستند. برخی با برگزاری چنین آزمونی مخالف و برخی موافق هستند. برخی از مشخص نبودن منابع گلایه دارند و عده‌ای گنگ و نامفهوم بودن دفترچه راهنمای آزمون را مطرح کرده‌اند.

یکی از دانش آموختگان کارشناسی ارشد روان‌شناسی در این زمینه نوشته: اگر یک بار دفترچه راهنما را بخوانید متوجه می‌شوید که کاملا گزینش هست و نه تعیین صلاحیت حرفه‌ای. اگر قرار بر تعیین صلاحیت حرفه‌ای باشد، سوابق تحصیلی و کارورزی و غیره کافی است. الان روان‌شناسان بدون این پروانه کار نمی‌کنند؟ بساط خودی و غیرخودی است که خط کش بگذارند که برخی آن سوی خط و برخی این سوی خط.

شخص دیگری با مدرک دکترای روان‌شناسی در یک گروه واتساپی نوشته است: اصلا "صلاحیت حرفه‌ای" یعنی چه؟ وقتی کسی در دانشگاه معتبری درس خوانده و ارشد و دکترا گرفته است، آزمون صلاحیت حرفه‌ای برای چیست؟ این یک مانع جدید است، کسی که از دانشگاه معتبر در داخل یا خارج از کشور، مدرک معتبر دریافت می‌کند نیازی به آزمون مجدد کتبی ندارد.

فرد دیگری که از کارشناسی تا دکتری در رشته روان‌شناسی تحصیل کرده نیز در یک گروه تلگرامی گفت: با سه مقطع مرتبط و گذراندن بیش از ۱۵۰۰ ساعت کارگاه تخصصی، کارورزی، تالیف و ترجمه ۱۹ کتاب و چند مقاله داخلی و خارجی، ۷ سال در نوبت مجوز اشتغال بودم. حالا که مقررات‌زدایی کمک کرد پروانه‌ای که حق مسلم است بگیریم مشاهده کنید چقدر سنگ‌اندازی می‌شود.

یکی دیگر از دانش آموختگان روان‌شناسی در یک صفحه اینستاگرامی در واکنش به این موضوع نوشت: به عنوان کسی که روان‌شناسی خوانده است، می‌گویم به برخی تند تند پروانه دادند... روانشناس اول باید سلامت عقلی خودش را درست کند. اول روی انسانیتش کار کند اما متاسفانه این هم یک بیزینس شده و پز دادن و پول مردم را به جیب زدن. به چشم خودم بارها دیده‌ام مراجعه‌کننده‌ای که در ۱۰ جلسه درمان می‌شود را به مدت ۲ سال او را "به مرکز مشاوره" می‌کشانند و بعد هم‌ توصیه غیرکارشناسی دارند.

علی فتحی آشتیانی رئیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره ایران در این خصوص گفت: نه فقط در ایران، بلکه در همه دنیا، تمایزی بین مدرک تحصیلی اخذ شده از دانشگاه‌های معتبر و صلاحیت حرفه‌ای وجود دارد؛ یعنی هر شخصی که مدرک تحصیلی دارد، نمی‌تواند کار حرفه‌ای انجام دهد. بنابراین اگر آزمون صلاحیت حرفه‌ای برگزار می‌شود، می‌خواهد این تمایز را مشخص کند و هیچ تردیدی روی مدارک تحصیلی همکاران ما وجود ندارد. این موضوع در کشورهایی همچون آمریکا و اروپا نیز اتفاق می‌افتد که افراد برای انجام کار حرفه‌ای باید فرآیندی مثل آزمون را طی کنند.

وی افزود: بعد از ۲۰ سال که از عمر سازمان نظام روانشناسی و مشاوره می‌گذرد، برای نخستین‌بار چنین آزمونی در کشور برگزار می‌شود و فقط مربوط به رشته روانشناسی و مشاوره نیست. به طور مثال دانش آموختگان حقوق نیز برای وکیل شدن باید در آزمون کانون وکلا شرکت کنند، این آزمون سالی دو بار برگزار خواهد شد که اولین مرتبه در ۱۵ دی ماه ۱۴۰۲ برگزار می‌شود و بار دوم نیز در هفته آخر تیر ماه سال ۱۴۰۳ خواهد بود. قرار بر این است که هر ۶ ماه یک بار، این آزمون برگزار شود.

وضعیت ایران از نظر روانشناس

رئیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور پیشتر با اشاره به نیاز کشور به روانشناس و مشاور اظهار کرد: در تحقیقاتی که در سال‌های گذشته صورت گرفته در آمریکا به ازای هر هزار خانوار ۷ روانشناس و مشاور وجود دارد. در کشور چین به ازای هر دو هزار خانوار یک روانشناس و در کشورهای اروپایی ۷ تا ۱۵ روانشناس و مشاور به ازای هر هزار خانوار فعالیت می‌کنند، در ایران نیز اگر براساس استانداردها پیش برویم نیاز به حدود ۱۰۰ هزار روانشناس و مشاور داریم، در حالی که اکنون حدود ۲۰ هزار روانشناس و مشاور پروانه اشتغال از سازمان نظام روانشناسی و مشاوره دریافت کرده‌اند.

فتحی آشتیانی با تاکید بر مقابله با آسیب‌های اجتماعی گفت: آسیب های اجتماعی می‌توانند زمینه ساز مشکلات روانشناختی شوند و مشکلات روانشناختی را افزایش دهند. براساس طبقه بندی‌های بین المللی، حدود ۴۰۰ نوع بیماری روانی داریم که سازمان روانشناسی و مشاوره نقش پررنگی در پیشگیری از ابتلا افراد جامعه به این‌ مشکلات و اختلالات دارد.

یکی از دلایل افرادی که با برگزاری این آزمون موافق هستند، این است که برگزاری چنین آزمونی می‌تواند منجر به شکل گیری معیار و میزانی برای اخذ پروانه اشتغال تخصصی روانشناسی و مشاوره باشد. در حالی‌که پیش از این هیچ معیاری وجود نداشت و می‌توان گفت که همه چیز بر مدار سلیقه می‌چرخید و تا حدی از عدالت به دور بود، اما با برگزاری آزمون، همه در یک بستر مورد سنجش قرار گرفته و نظر شخصی برای اعطای پروانه اشتغال دخالتی ندارد.

وی در پاسخ به این سوال که پیش از این چه معیاری برای اخذ پروانه اشتغال وجود داشت اظهار کرد: وقتی ملاک ارزیابی شخص است، نظر اشخاص دخالت می‌کند. اعضای کمیسیون‌های چندگانه سازمان می‌توانستند با نظر شخصی دخالت کرده و یکی را بپذیرند و دیگری را نپذیرند. به طور مثال یک نفر ممکن است دانشجوی یکی از اساتید باشد و استاد آن دانشجو را کاملا بشناسد و در نتیجه فرد را برای اخذ پروانه تایید می‌کرد یا یک شخص از دانشگاه خاصی باشد و اعضای کمیسیون نظر مثبتی نسبت به آن دانشگاه داشته باشند و فرد را بپذیرند. ولی دیگر در آزمون چنین اتفاقی رخ نمی‌دهد و همه سوال‌ها مشترک است.

بسیاری از منتقدان در گروه‌های واتساپی و تلگرامی در روزهای اخیر انتقاداتی نسبت به این آزمون مطرح کرده‌اند و نگرانی‌هایی در این زمینه شکل گرفته است. بسیاری از افراد درباره مفاد و منابع آزمون نگران هستند و تا قبل از این، جزییاتی درباره این آزمون منتشر نشده است و حالا برای اولین بار، رئیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور می‌گوید که آزمون بسیار ساده است.

فتحی آشتیانی گفت: آزمون بسیار ساده است و نمی‌خواهیم محفوظات افراد را بسنجیم و برویم سراغ DSM "کتابچه راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی" و بگوییم ملاک‌های تشخیصی پنیک یا افسردگی چیست یا برویم در درمان و درباره CBT و تحلیلی را سوال کنیم. بلکه سوال‌ها بیشتر تبیینی است. یعنی هر شخصی که کارشناسی ارشد و دکترای رشته روانشناسی و مشاوره دارد و مدعی است که می‌تواند کار حرفه‌ای انجام بدهد و می‌گوید می‌تواند مراجع ببیند، باید یک چیزهایی را بلد باشد. سوال‌ها اصلا نیاز به مطالعه منبع و کتاب خاصی ندارد.

رئیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره ایران ادامه داد: پس از برگزاری اولین آزمون و انتشار سوال‌ها، بسیاری از افراد قصد شرکت در آزمون را ندارند، خواهند دید که سوال‌ها چقدر ساده هستند. طبیعی است که در دوره اول، سوال‌ها در مقایسه با دوره دوم، ساده‌تر خواهند بود. سوال‌ها اصلا آن‌قدر پیچیده نیستند که افراد توانایی پاسخ دادن نداشته باشند. سوال‌های این دوره طراحی شده است.

وی افزود: مطمئن باشید درصد قابل توجهی در این آزمون قبول خواهند شد، زیرا تلاش می‌کنیم سقف نمره قبولی را پایین بیاوریم. بهتر است که این فرصت را از دست ندهند و در آزمون شرکت کنند. هنوز درصد قبولی را تعیین نکرده‌ایم و باید آزمون برگزار شود تا ببینیم بالاترین نمره چقدر است و آن را نمره بالا در نظر بگیریم. بنابراین در جهت کمک به شرکت کنندگان گام بر می‌داریم تا افراد بتوانند راحت‌تر، پروانه اشتغال تخصصی خود را دریافت کنند.

بر اساس دفترچه منتشر شده، این آزمون برای سنجش و ارزیابی شایستگی‌های حرفه‌ای طراحی شده و متفاوت از آزمون‌هایی است که صرفا صلاحیت علمی را ارزیابی می‌کنند. از آن‌جا که متخصصان ارائه دهنده خدمات تخصصی روانشناسی و مشاوره معمولا به شکل مستقیم با مراجعان ارتباط دارند، چگونگی مدیریت حرفه‌ای و توجه به حقوق انسانی مراجعان در فعالیت‌های آنها اهمیت ویژه‌ای دارد.

همچنین گفته شده که برای آمادگی شرکت در این آزمون، مطالعه منابع درسی خاصی در نظر گرفته نشده و انتظار می‌رود که دانش آموختگان کارآمد این رشته‌ها، طی سال‌های تحصیلی و کارآموزی دانشگاهی به ظرفیت‌های مورد نظر این آزمون دست یافته باشند.

این آزمون شامل ۱۰۰ سوال چهار گزینه‌ای است که در بر گیرنده گستره‌های زیر است:

راهبری حرفه‌ای: سوالات این گستره، پختگی تصمیم گیری و مدیریت حرفه‌ای روانشناس یا مشاور در برخورد با موقعیت‌های مختلف تعامل با مراجعان را ارزیابی می‌کند. در واقع سوالات این حوزه، روانشناس یا مشاور را در یک موقعیت خاص قرار می‌دهد و از او می‌خواهد مناسب‌ترین راهکار را پیشنهاد دهد. به عنوان مثال، ممکن است از او سوال شود که در جریان مشاوره در برخورد با خشم ناگهانی مراجع، کدام راهکار مناسب‌تر است.

خلاقیت حرفه‌ای: سوالات این گستره، ظرفیت توانمندی برخورد مناسب با مراجعان بر حسب تفاوت‌های فردی آنان و استفاده خلاقانه از ظرفیت‌های فردی روانشناس یا مشاور را ارزیابی می‌کند. در واقع سوالات این حوزه میزان انعطاف پذیری و آمادگی برخورد روانشناس یا مشاور را در مواجهه با افراد متفاوت مورد توجه قرار می‌دهد. به عنوان مثال ممکن است از او سوال شود که در جریان کار با مراجعی که نیازهای ویژه و گوناگونی مطرح می‌کند، کدام برخورد مناسب‌تر است.

اخلاق حرفه‌ای: سوالات این گستره، ظرفیت آگاهی و آشنایی روانشناس یا مشاور از استانداردهای اخلاقی برای مدیریت ارتباط با مراجعان را ارزیابی می‌کند. در واقع سوالات این حوزه میزان آشنایی و ظرفیت برخورد با مسائلی را شامل می‌شود که رعایت آن‌ها در مداخلات روانشناختی در جهت رعایت حقوق انسانی است. به عنوان مثال ممکن است در این‌جا سوال شود که اگر مراجعی قصد ارتکاب جرم یا بزه را داشت، شما کدام شیوه برخورد را انتخاب می‌کنید.

مسائل فرهنگی و اجتماعی: سوالات این گستره، میزان آشنایی و شناخت روانشناس یا مشاور را از ساختار بومی و اجتماعی مرتبط با حوزه فعالیت تخصصی خود ارزیابی می‌کند. در واقع سوالات این حوزه به این مساله توجه می‌کند که روانشناس یا مشاور، افزون بر دانش کلی و عمومی این رشته‌ها تا چه حد مسائل روانشناختی کشور و یا ساختار و تشکیلات مواجهه با این مسائل را می‌شناسد. به عنوان مثال ممکن است از او سوال شود که سازمان هلال احمر در کدام یک از حوزه‌های سلامت روانی نقش آفرینی می‌کند.

فتحی آشتیانی در خصوص احتمال سلیقه‌ای بودن سوال‌های چهار گزینه‌ای گفت: در روانشناسی نمی‌توان مثل ریاضی صحبت کرد و در واقع دو دو تا، چهار تا نیست. به طور مثال در خلاقیت حرفه‌ای، وقتی مراجعان مختلف می‌آیند، هر دو ممکن است مشکل اضطرابی داشته باشند، اما از دو زاویه مختلف. بنابراین سوال‌ها جوری طراحی شده که اگر کسی ادعای روانشناسی دارد، تفاوت یا تمایز را قائل شود. به طور مثال گفته می‌شود مناسب‌ترین گزینه در برخورد با یک مساله کدام یک از این چهار گزینه است. کسی که کار حرفه‌ای می‌کند، می‌تواند مناسب‌ترین گزینه را انتخاب کند.

نکته مهم دیگر در زمینه برگزاری آزمون و انتقادهای مطرح شده، این است که بسیاری از دانشکده‌های روانشناسی امکانات لازم برای کارورزی را ندارند و دانشکده‌های دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران، تهران، شهید بهشتی از این امکانات برخوردار هستند و دانشجویان تحصیل کرده در این دانشگاه‌ها علاوه بر این‌که دوره‌های کارورزی را دیده‌اند، تجربه کاری مناسبی کسب کرده و حتی اکنون مشغول به کار هستند. سوال این‌جاست که آیا باید همه دانشگاه‌ها را یکسان دید؟

رئیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره ایران در این خصوص گفت: قرار است افرادی که پروانه اشتغال می‌گیرند، مراجع ببینند. کسانی که به روانشناسی مراجعه می‌کند که آمادگی ندارد، چه گناهی کرده است. ما باید در جهت منافع مردم حرکت کنیم. اگر کسی آمادگی دارد، باید کار خود را شروع کرده و اگر کسی این آمادگی را ندارد، باید تلاش بیشتری انجام بدهد. قرار نیست از مردم به عنوان ابزار استفاده کرد و روانشناس باید آمادگی لازم را داشته باشد، بنابراین همه روانشناسان و مشاوران کشور در هر دانشگاه و با هر گرایشی که تحصیل کرده‌اند، باید برای اخذ پروانه اشتغال تخصصی در این آزمون شرکت کنند.

یکی دیگر از نگرانی‌های مطرح شده درباره این آزمون، تفکر گزینشی و خودی و غیرخودی کردن است. موضوعی که میان فارغ التحصیلان و افرادی که سال‌ها پشت در سازمان نظام روانشناسی و مشاوره برای اخذ پروانه اشتغال مانده‌اند، در روزهای اخیر مطرح می‌شود و می‌گویند که این آزمون می‌خواهد خودی و غیرخودی کند.

به هر حال درصدی از افراد جامعه ممکن است مشکلات روانشناختی داشته باشند و دانش آموختگان روانشناسی و مشاوره نیز از این موضوع مستثنی نیستند و امکان دارد که این افراد هم مشکلاتی داشته باشند. سوال این‌جاست که آیا نباید این افراد در دوران دانشجویی از نظر سلامت روان، غربالگری شوند؟

رئیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره ایران در پایان اضافه کرد: به افرادی که از درگاه ملی مجوزها، پروانه گرفته‌اند نیز توصیه می‌کنم در این آزمون شرکت کنند. این افراد که پروانه اشتغال ملی دارند برای اثبات توانمندی و اخذ پروانه اشتغال تخصصی بهتر است از این فرصت استفاده کنند.

چنین آزمونی باید در طول ۲۰ سال گذشته که از عمر سازمان نظام روانشناسی و مشاوره می‌گذرد، برگزار می‌شد یا حتی می‌توانستند این صلاحیت حرفه‌ای را در دوران تحصیل و با برگزاری آزمون در دانشگاه‌ها بسنجند، اما به هر حال این اتفاق رخ نداد و حالا تعداد زیادی از فارغ التحصیلان رشته‌های کارشناسی ارشد و دکتری روانشناسی و مشاوره برای اخذ پروانه اشتغال منتظر مانده‌اند و به نظر می‌رسد عادلانه‌ترین روش در حال حاضر، برگزاری آزمون است.

بر اساس آمارها در دو روز اول ثبت نام، حدود ۳ هزار نفر برای شرکت در این آزمون ثبت نام کرده‌اند و به نظر می‌رسد با وجود انتقادات، بسیاری از افراد ترجیح می‌دهند در این آزمون شرکت کنند. ایرنا