به گزارش پایگاه خبری پزشکان و قانون (پالنا)، یکی از موضوعاتی که ممکن است در برررسی عوامل بروز سقط مکرر به نظر زوجین برسد این است که احتمالا تنها وجود مشکل از سوی خانم سبب بروز سقط‌های مکرر می‌شود موضوعی که طی چندسال اخیر دستخوش تغییرات شده و حالا می‌دانیم علاوه بر آنکه عوامل مردانه در بروز ناباروری سهم دارند، در بروز سقط‌های مکرر نیز می‌توانند نقش داشته باشند.

آتوسا کریمی جراح و متخصص زنان و زایمان و فلوشیپ ناباروری و سعید آراسته جراح و متخصص اورولوژی و فلوشیپ پیوند کلیه، اعضای تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا در گفت‌وگویی به تشریح علل سقط مکرر پرداختند.

کریمی در ابتدا با ارائه تعریف سقط جنین و سقط مکرر گفت: اگر بارداری پیش از زمانی که جنین بتواند در محیط بیرون از بدن مادر به حیات ادامه دهد، خاتمه یابد، به آن سقط جنین گفته می‌شود. این مدت زمان در جدیدترین تعاریف علمی، پیش از ۲۴ هفته در نظر گرفته می‌شود، زیرا با تجهیزات نوین مراقبت از نوزادان دربسیاری موارد می‌توان پس از ۲۴ هفته نوزاد را زنده نگه داشت. شیوع سقط در جوامع مختلف متفاوت است وبین 5الی 15درصد گزارش شده است.

وی افزود: سقط مکرر در منابع مختلف علمی تعاریف متفاوتی دارد به عنوان مثال برخی مکاتب علمی، بروز حداقل سه بار سقط پشت سرهم  را به عنوان سقط مکرر تعریف می‌کند در حالیکه در تعاریف جدیدتر زوجین با سابقه حداقل دو بار سقط جنین در تعریف سقط مکرر قرار می گیرند و البته طبق تعاریف جدید، لازم نیست این سقط‌ها پشت سر هم باشند. در سال‌های اخیر سقط مکرر را همانند ناباروری به دو دسته اولیه و ثانویه تقسیم کرده‌اند. سقط مکرر اولیه به مواردی گفته می‌شود که زوجین، بارداری منجر به تولد زنده نداشته باشند ‌و سقط مکرر ثانویه به مواردی گفته می‌شود که زوجین حداقل یک بارداری منجر به تولد زنده دارند، اما سابقه حداقل دوبار سقط هم دارند. شیوع سقط مکرر در جوامع مختلف حدود ۱ تا ۲ درصد است.

آراسته نیز درباره نقش عوامل مردانه در بروز سقط مکرر گفت: این یک باور قدیمی و نادرست است که مقصر ناباروری‌ یا سقط مکرر خانم‌ها هستند و بنابراین فقط خانم‌ها باید بررسی و درمان شوند. در حالی که چه در ناباروری و چه در سقط مکرر عوامل مردانه هم می‌توانند دخیل باشند. جنین یک فرآورده ژنتیکی است که نیمی از آن حاصل فرآورده ژنتیکی تخمک و نیمی از آن حاصل فرآورده ژنتیکی اسپرم است. وقتی نیمی از این ترکیب برگرفته از سلول جنسی مرد است، پس فاکتورهای مردانه اثر مستقیم بر سلامت و کیفیت جنین دارند.

این متخصص ناباروری مردان در ادامه تاکید کرد: اسپرم یک سلول کوچک است که اندازه آن یک‌ششم سلول‌های دیگر بدن است. این بدان معنی است که سلول اسپرم ساختار و دی ان اِی ویژه‌ای دارد و هم به دلیل اندازه و آرایش خاص کروموزومی، آسیب‌پذیرتر از دیگر سلول‌های بدن است. بنابراین، اگر سلول اسپرم به هر دلیل آسیب ببیند و نتواند کارکرد درستی داشته باشد، می‌تواند موجب اختلال در شکل‌گیری، لانه‌گزینی، رشد و تکامل جنین و حتی سلامت فرزند حاصل در دوران کودکی شود. 

در ادامه کریمی با برشمردن علل زنانه سقط مکرر گفت: در فاکتورهای مادری سن مادر بسیار مهم است‌. در واقع افزایش سن مادر خطر بروز سقط مکرر را افزایش می‌دهد. مطالعات مختلف نشان می‌دهند که پس از ۳۵ سالگی خطر بروز سقط مکرر افزایش می‌یابد و پس از ۴۰ سالگی شیب این افرایش تندتر می‌شود. بنابراین، توصیه ما این است که جوانان ازدواج را به تأخیر نیاندازند  و پس از ازدواج نیز،از تعویق  فرزندآوری برای سال های طولانی بپرهیزند. 

وی بیماری‌ها و شرایط زمینه‌ای را نیز از جمله علل زنانه سقط مکرر دانست و گفت: بیماری‌های زمینه‌ای مادر، مانند دیابت، چاقی، فشار خون، تشنج ، بیماری‌های قلبی، کم‌کاری ویا پرکاری تیروئید در صورتی که پیش از بارداری درمان وکنترل نشده باشند، می‌توانند سبب سقط مکرر شوند. بنابراین، حتماً لازم است  پیش از بارداری ،آزمایشات و بررسی‌های لازم برای  بررسی بیماری‌های زمینه‌ای خانم انجام شود و  در صورت تشخیص این نوع بیماری‌ها، بهتر است که بانوان به متخصص آن حوزه ارجاع داده شوند تا بیماری زمینه‌ای کنترل شود و داروهایی تجویز شود که مصرف آن در دوران بارداری هم ایمن باشد. به عنوان مثال اگر خانمی به تشنج مبتلا است در مشاوره پیش از بارداری توسط متخصص زنان به متخصص مغز و اعصاب ارجاع داده می شود تا با استفاده از داروهای کم خطر ومجاز در دوره بارداری احتمال آسیب وسقط جنین وهمچنین احتمال تشنج در حین بارداری وزایمان به کمترین حد برسد.

جراح و متخصص زنان و زایمان و فلوشیپ ناباروری با اشاره به ناهنجاری‌های ساختاری رحم به‌عنوان یکی دیگر از علل سقط مکرر، توضیح داد: گاهی مشکلات ساختاری رحم، مانند کوچک بودن حفره رحم، دیواره‌دار بودن، تک شاخ بودن یا دو شاخ بودن رحم می‌تواند علت سقط مکرر باشد. چنین مواردی با تکنیک‌های دقیق تصویربرداری که در مرکز ابن‌سینا در اختیار داریم، مانند سونوگرافی سه‌بعدی واژینال جهت بررسی ناهنجاری های آناتومیکی رحم، سونوهیستروگرافی، هیستروسالپنگوگرافی "عکس رنگی رحم" قابل تشخیص است و پس از تشخیص، درمان مقتضی برای خانم انجام می‌شود.

کریمی ادامه داد: یکی دیگر از علل سقط مکرر اختلالات انعقادی است و بنابراین لازم است فاکتورهای انعقادی و فاکتورهای ایمونولوژیک مؤثر بر انعقاد خون نیز بررسی شود.  گاهی به دلیل لخته‌شدن خون در جفت، خون‌رسانی به جنین مختل می‌شود و موجب سقط جنین می‌شود. در چنین مواردی با مشاوره متخصصان خون‌شناسی داروهای لازم ضدانعقاد با دوز مناسب تجویز می‌شود تا بارداری بدون خطر سپری شود. 

وی سندرم تخمدان پلی‌کیستیک و همچنین کاهش ذخیره تخمدان را از دیگر علل زنانه سقط مکرر دانست و گفت: تنبلی تخمدان در اصطلاح عامیانه در دو معنا به کار می‌رود. یکی سندرم تخمدان پلی‌کیستیک که با علائمی همچون کیست‌های ریز در تخمدان، طولانی شدن فواصل خونریزی ماهیانه ،اختلالات هورمونی و پرمویی بروز می‌کند. بسیاری ازخانم‌های مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک با مشکلاتی همچون چاقی، افزایش قند خون، افزایش چربی خون و اختلالات تیروئید مواجه‌اند و این قبیل اختلالات درمتابولیسم بدن به نوبه خود با سقط مکرر همراهی دارد.

جراح و متخصص زنان و زایمان و فلوشیپ ناباروری اضافه کرد: از سوی دیگر،بسیاری از افراد جامعه  اصطلاح تنبلی تخمدان را  به معنای کاهش  اندازه و ذخیره تخمدان در نظر می‌گیرند که این عارضه ممکن است به دلایلی مانند بالارفتن سن، سابقه شیمی‌درمانی، مواجهه با برخی سموم ودر برخی موارد بدون علت شناخته شده‌ای رخ دهد. در چنین مواردی در کنار کاهش ذخیره تخمدان و  کاهش تعداد فولیکول‌ها، ممکن است کیفیت تخمک هم کاهش یابد و با دیرباروری،ناباروری و سقط مکرر همراهی داشته باشد. با مراجعه به  متخصص زنان وانجام بررسی های هورمونی وسونوگرافی ارزیابی اندازه تخمدان ها و تعداد فولیکول ها این دوحالت از یکدیگرافتراق داده می شوند.

 آراسته در ادامه گفت‌وگو به برشمردن علل مردانه ناهنجاری‌های اسپرم و سقط مکرر پرداخت و توضیح داد: در ابتدا باید به فاکتور سن اشاره کنیم. فاکتور سن فقط در مورد خانم‌ها مؤثر نیست و در مردان نیز پس از ۴۰ سالگی احتمال آسیب اسپرم افزایش می‌یابد. عامل دیگر عامل خانوادگی است. در برخی از خانواده‌ها بروز آسیب‌ها و اختلالات اسپرم بیشتر است و اگرچه علت دقیق آن مشخص نیست، اما باید در نظر گرفته شود. عامل مهم دیگر سبک زندگی است. سلول‌های جنسی نیز مانند دیگر سلول‌های بدن از سبک زندگی تأثیر می‌گیرند. بنابراین، عوامل مخربی همانند مصرف سیگار و قلیان و دیگر دخانیات، مصرف نوشیدنی‌های الکلی، مصرف بیش از حد کافئین، تغذیه نادرست و مصرف غذاهای فرآوری‌شده و فست‌فودها، بی‌تحرکی و یا ورزش سنگین و شدید، به‌ویژه ورزش‌های بی‌هوازی و داشتن استرس‌های روانی می‌توانند به اسپرم آسیب برسانند.

این متخصص اورولوژی عوامل محیطی را نیز در کاهش توان باروری و افزایش خطر ناباروری و سقط مکرر مؤثر دانست و گفت: آلودگی‌های محیطی مانند آلودگی‌های هوا و قرارگیری در معرض امواج یونیزه‌کننده، مانند امواج پرتودرمانی یا امواج الکترومغناطیسی، مانند امواج موبایل یا مودم‌های بی‌سیم نیز می‌توانند با افزایش حرارت سلولی و افزایش رادیکال‌های آزاد اکسیژن باعث آسیب به اسپرم و اختلال در کارکرد آن شوند. این افزایش رادیکال‌های آزاد در بسیاری از بیماری‌ها مکانیزم آسیب سلولی را توضیح می‌دهد، اما به دلیل آسیب‌پذیری بیشتر سلول‌های اسپرم میزان آسیب آنها به اسپرم نیز بیشتر است.

وی درباره رویکردهای تشخیصی به علل مردانه سقط مکرر گفت: لازم است بر این نکته تأکید کنم که در این زمینه ما هنوز در ابتدای راهیم و دانسته‌های ما کم و جدید است. یکی از اقدامات تشخیصی انجام تست کاریوتایپ یا ساختار ژنتیکی سلول‌های بدن است. البته درصد کمی از بیماران سقط مکرر دچار مشکل در این زمینه‌اند. یکی دیگر از اقدامات تشخیصی آزمایش شکست کروموزومی اسپرم یا DFI است، زیرا همانگونه که پیش‌تر گفته شد، آرایش DNA هسته اسپرم در تشکیل یک جنین سالم تعیین‌کننده است. البته مشاهده اشکال در DNA اسپرم تا پانزده درصد طبیعی تلقی می‌شود و بیش از آن به بررسی بیشتر و درمان نیاز دارد. خوشبختانه پاسخ به درمان این اختلال از دیگر علل مردانه ناباروری و سقط مکرر بیشتر است. تست دیگر، بررسی ساختار کروموزومی اسپرم است که اگرچه چندان معمول نیست، اما قابل انجام است. البته یکی از محدودیت‌های این تست‌ها این است که این تست‌ها تخریبی‌اند، یعنی نمونه بررسی‌شده قابل استفاده نیست و فقط به ما درباره وضعیت اسپرم اطلاعاتی می‌دهد. 

آراسته به نقش اپی‌ژنتیک اشاره کرد و افزود: بحث اپی‌ژنتیک به‌طور ساده یعنی چه فرایندهایی در انتخاب و تشکیل ساختار کروموزومی اسپرم و در نتیجه جنین مؤثرند. عوامل محیطی و سبک زندگی در اپی‌ژنتیک و سوق دادن آن به سمت ساختارهای معیوب مؤثرند. 

جراح و متخصص اورولوژی و فلوشیپ پیوند کلیه در خصوص درمان موارد سقط مکرر ناشی از علل مردانه گفت: خوشبختانه بسیاری از فاکتورهای مردانه سقط مکرر قابل اصلاح است و ما می‌توانیم در ساده‌ترین حالت با اصلاح سبک زندگی و زدودن عوامل مخرب، مانند قطع مصرف سیگار و اصلاح رژیم غذایی و در موارد پیچیده‌تر با گرفتن مستقیم اسپرم از سلول‌های اسپرم‌ساز به درمان مطلوب دست یابیم. 

در پایان کریمی بر لزوم درمان تخصصی و رویکرد چندوجهی در سقط مکرر تأکید کرد و گفت: کلینیک سقط مکرر مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا نخستین کلینیک فوق تخصصی در زمینه تشخیص و درمان سقط مکرر است که مراجعان بسیاری از سراسر کشور و حتی دیگر کشورها دارد. در این کلینیک، متخصصان زنان، مردان، ایمونولوژی، داخلی و غدد، ژنتیک و حتی روانپزشکی در کنار هم به‌صورت گروهی کار می‌کنند و همچنین، همه امکانات تشخیصی، مانند آزمایشگاه‌، سونوگرافی، رادیولوژی و ... در این مرکز وجود دارد و مراجعان می‌توانند بدون نیاز به تردد در نقاط مختلف شهر همه خدمات تشخیصی و درمانی را در مرکز دریافت کنند. همچنین، ما تمهیداتی اندیشیده‌ایم که با هماهنگی متخصصان زنان، بیماران مقیم دیگر شهرها بتوانند برخی اقدامات تشخیصی و آزمایشات را در شهر خود و در مراکز مورد تأیید ما انجام دهند و برای ادامه کار به کلینیک ما مراجعه کنند و بدین ترتیب، میزان تردد آنها به تهران به حداقل ممکن برسد. 

به گزارش ایسنا آراسته نیز در پایان گفت‌وگو بر لزوم همدلی و همراهی زوج‌ها تأکید کرد و گفت: زوج‌ها باید بدانند که در صورت بروز مشکلاتی مانند ناباروری یا سقط مکرر، نباید به دنبال مقصر بگردند. بلکه باید در کنار هم و با همدلی و صبر وارد مسیر تشخیص و درمان شوند تا به نتیجه برسند.