به گزارش پایگاه خبری پزشکان و قانون (پالنا)، در سال گذشته مسأله تأمین ارز دولتی برای شرکت‌های دارویی یکی از مسائل چالش‌برانگیز نظام سلامت بوده است. در این سال، از سویی موضوع حذف ارز دولتی دارو در جلسات هیأت دولت مطرح شد و از سوی دیگر شرکت‌های واردکننده و تولیدکننده دارو نسبت به کاهش تأمین ارز در مقایسه با سال‌های گذشته معترض شدند؛ در این میان وزیر بهداشت از صرفه‌جویی ارزی 700 میلیون یورویی ارز دارویی در سال 98 به‌دلیل اتکا به تولید داخل خبر داد که با بررسی بیشتر مشخص شد عملاً این صرفه‌جویی ارزی اتفاق نیفتاده است.

با مطرح شدن حاشیه‌های مختلف در رسانه‌ها درباره تأمین ارز دولتی شرکت‌های دارویی و با توجه به اینکه این موضوع مستقیماً با سلامت مردم در ارتباط است، شفاف‌سازی در این حوزه ضروری می‌نماید. رئیس جمهور در جلسه شورای اجرایی فناوری اطلاعات در هفته گذشته درباره لزوم شفاف‌سازی داده‌های حاکمیتی اظهار داشت: باید خود را در معرض نقد مردم قرار دهیم و داده‌ها و اطلاعات دولت باید در اختیار مردم قرار گیرد. قانون انتشار و دسترسی آزاد اطلاعات در دولت تدبیر و امید اجرایی شده و امروز نیز شاهدیم که  با دسترسی مردم به این اطلاعات راه بسیاری از تخلفات بسته شده است.

البته این کافی نیست و باید در آزاد سازی داده و اطلاعات تلاش گسترده‌ای شود تا امکان نظارت جمعی مردم بر فرآیند‌های دولت میسر شود. در هفته‌های گذشته نیز در خصوص موضوع لزوم شفاف‌سازی در ارز تخصیصی به شرکت‌های دارویی» خواستار توضیح مسئولین درباره این موضوع شدیم که در این گزارش بدان پرداخته می‌شود.

با توجه به اهمیت موضوع شفافیت تأمین ارز دولتی، بانک مرکزی به صورت دوره‌ای اقدام به انتشار لیست شرکت‌های دریافت‌کننده ارز دولتی می‌نماید که آخرین لیست منتشرشده مربوط به تیر سال 1399 است. در این لیست میزان ارز دریافتی توسط هر شرکت از فروردین سال 97 تا تیر سال 99 به همراه نوع ارز و شماره ثبت سفارش آورده شده است. با توجه به عدم تفکیک لیست شرکت‌های دارویی از سایر شرکت‌ها در لیست بانک مرکزی، خبرگزاری فارس اقدام به تفکیک شرکت‌های دارویی کرده و از این طریق امکان تحلیل ارز تخصیصی به شرکت‌های این حوزه را فراهم آورده است.

برای نخستین بار داشبورد تعاملی "ارز دولتی دریافتی توسط شرکت‌های دارویی" بر اساس لیست منتشره بانک مرکزی در اختیار عموم مردم و پژوهشگران قرار می‌گیرد. در این داشبورد میزان ارز دریافتی به تفکیک شرکت، نوع ارز و ثبت سفارش آورده شده است.

شما می‌توانید برای دسترسی به این داشبورد تعاملی اینجا کلیک کنید.

در این داشبورد، نوع ارز دریافتی به صورت پیش‌فرض روی "یورو" تنظیم شده است اما کاربران می‌توانند با انتخاب سایر ارزها، میزان ارز تخصیصی به شرکت‌ها بر اساس ارز انتخابی را مشاهده نمایند. علاوه بر این، با انتخاب نام شرکت، ثبت‌سفارش‌های مربوط به آن شرکت به همراه مقدار ارز تخصیصی به هر ثبت سفارش نمایش داده می‌شود. امکان جستجو بر اساس نام شرکت و شماره ثبت سفارش نیز برای کاربران فراهم شده است.

با توجه به داشبورد فوق، از مجموع 280 شرکتِ بزرگ دریافت‌کننده ارز دولتی در حوزه دارو و ماده اولیه دارو، شش شرکت "کوبل دارو، بهستان دارو، اکتوورکو، شفایاب گستر، نوو نوردیسک پارس، کی‌بی‌سی" بیش از 50 درصد ارز دولتی "یورو" را دریافت کرده‌اند. با توجه به اینکه واردات دارو و مواد اولیه عموماً از کشورهای اروپایی "با ارز یورو" چین "با ارز یووان" هند "با ارز روپیه" و کره‌جنوبی "با ارز وون" انجام می‌گیرد، با تغییر فیلتر "نوع ارز" در داشبورد فوق می‌توان سهم شرکت‌ها در ارزهای مختلف را نیز بدست آورد.

از آنجاکه لیست منتشرشده توسط بانک مرکزی بر اساس "ثبت سفارش" تنظیم شده است، امکان تشخیص "نوع محصول" وارداتی به کشور "اعم از دارو، ماده اولیه دارو، مکمل، مواد بسته‌بندی دارو" در این لیست وجود ندارد. به عبارت دیگر نمی‌توان به صورت قطعی درباره نوع محصول وارداتی در هر ثبت سفارش اظهارنظر کرد اما با توجه به زمینه کاری شرکت‌های مذکور که "واردات دارو و مواد اولیه دارویی" است می‌توان چنین استنباط کرد که ارز تخصیص به این ثبت سفارش‌ها به احتمال زیاد صرف واردات دارو و مواد اولیه دارویی شده است.

سیاست‌گذاری تخصیص و تأمین ارز دولتی بایستی مبتنی بر شفافیت داده‌ها و اطلاعات باشد. هرچند انتشار لیست دریافت‌کنندگان ارز دولتی توسط بانک مرکزی اقدامی مثبت و رو‌به‌جلو ارزیابی می‌شود اما عدم ذکر "نوع محصول وارداتی" در ثبت سفارش‌ها، ارزیابی سیاست‌های تامین ارز را با دشواری مواجه ساخته است. از آنجا که بانک مرکزی در هر ثبت سفارش، "نوع محصول" را نیز بر اساس کد HS گمرکی از واردکننده دریافت می‌کند، ضروری است در لیست‌های ماه‌های آتی، نوع محصول نیز بر اساس کد  HS ذکر شود.

در حوزه سلامت، سازمان غذا‌و‌دارو ذیل وزارت بهداشت مسؤول سیاست‌گذاری تخصیص ارز به کالاهای سلامت‌محور از جمله دارو و مواد اولیه دارویی است. با توجه به اینکه بانک مرکزی بر اساس استعلام نظر سازمان غذا‌ودارو اقدام به تامین ارز شرکت‌های دارویی می‌نماید، این سازمان به لیست ارز تخصیصی به هر "محصول دارویی" بر اساس کد "IRC (Iran Registration Code" دسترسی دارد. لذا ضروری است این لیست بر اساس "قانون دسترسی آزاد به اطلاعات" به صورت دوره‌ای منتشر شود و در اختیار سیاست‌گذاران و پژوهشگران قرار گیرد. انتشار لیست مذکور توسط سازمان غذا‌و‌دارو علاوه بر شفاف‌سازی تخصیص ارز و مبرا کردن سازمان مذکور از اتهاماتی نظیر زد‌و‌بند در تخصیص ارز، امکان نظارت متقابل شرکت‌های دارویی بر یکدیگر "نظارت سطح‌به‌سطح بجای نظارت بالا به پایین" را نیز فراهم می‌سازد و از بار نظارتی سازمان نیز می‌کاهد.

علی‌رغم تاکید رئیس جمهور بر انتشار داده‌های دولت و تاکید وزیر بهداشت بر شفاف‌سازی فرایندها و اطلاعات در سازمان غذا‌و‌دارو، تاکنون اقدامی توسط این سازمان در راستای شفاف‌سازی تخصیص ارز به شرکت‌های دارویی و مواد اولیه دارویی انجام نشده است. این درحالی است که برخی از مدیران و کارمندان فعلی و سابق سازمان، به صورت غیرقانونی اقدام به انتشار داده‌های تخصیص ارز در کانال‌های شخصی خود در فضای مجازی می‌نمایند و از این طریق به کسب درآمد و منفعت شخصی می‌پردازند. ضروری است سازمان‌غذا‌ودارو با انتشار عمومی داده‌های تخصیص و تامین ارز شرکت‌های وارداتی دارو، ضمن برچیدن فضای رانتی در دسترسی به اطلاعات، زمینه نظارت مردمی و نخبگانی در این حوزه را فراهم سازد.

کد IRC یک کد 16 رقمی است که از طرف سازمان غذا‌و‌دارو برای کالاهای سلامت‌محور "دارو، تجهیزات، مکمل، غذا، آرایشی و بهداشتی" صادر می‌شود. این کد دربردارنده مشخصات محصول از جمله نوع محصول، شرکت تولیدکننده یا واردکننده، نام تجاری و ... است. واردکنندگان و تولیدکنندگان کالاهای سلامت‌محور ملزم به دریافت این کد و درج آن روی محصول هستند. مصرف‌کنندگان نهایی می‌توانند از طریق استعلام کد IRC از سازمان غذا‌ودارو از پروانه‌دار بودن یک محصول و انطباق مشخصات فیزیکی با اطلاعات استعلامی اطمینان حاصل کنند. فارس