به گزارش پایگاه خبری پزشکان و قانون (پالنا)، مقاومت میکروبی به‌عنوان یکی از بزرگترین چالش‌های بهداشتی، محیطی و اقتصادی قرن حاضر شناخته می‌شود. این پدیده زمانی رخ می‌دهد که میکروارگانیسم‌ها «مانند باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها و انگل‌ها» توانایی مقابله با اثرات داروهای ضدمیکروبی مانند آنتی‌بیوتیک‌ها را به دست می‌آورند، اگرچه این موضوع اغلب به عنوان یک مشکل بالینی مطرح می‌شود اما شواهد نشان می‌دهند که محیط زیست نقشی کلیدی در ظهور انتشار و ذخیره‌سازی عوامل مقاومت میکروبی دارد.  

آلودگی محیط زیست با مواد دارویی، بقایای آنتی‌بیوتیک‌ها و ورود فاضلاب انسانی و حیوانی به منابع طبیعی شرایطی را برای انتخاب طبیعی و تقویت ژن‌های مقاومت میکروبی فراهم می‌کند. به‌ویژه محیط‌های آبی مانند رودخانه‌ها و دریاچه‌ها به دلیل تجمع مواد زائد و تماس مداوم با جوامع میکروبی، مخازن مهمی برای گسترش مقاومت هستند.  

وی در خصوص عواملی که منجر به مقاومت میکروبی در محیط زیست می‌شوند افزود: مقاومت آنتی بیوتیکی می‌تواند به روش‌های مختلفی بین انسان‌ها، حیوانات و محیط زیست منتقل شود، عواملی مانند مصرف بی‌رویه و نامناسب آنتی بیوتیک‌ها توسط انسان و بازگشت فضولات انسانی از طریق فاضلاب شهری به محیط زیست، پسماند مراکز درمانی، پساب کارخانه‌های داروسازی، مصرف آنتی بیوتیک در دامداری و مراکز پرورش طیور و آبزیان، پساب‌های کشاورزی حاوی کود حیوانی و شیرابه‌های زباله‌ها که حاوی آنتی بیوتیک هستند می‌تواند تعادل بیولوژیکی محیط زیست را بر هم زنند. در محیط زیست تنوع میکروبی وجود دارد و هرچه تنوع میکروبی در محیط زیست از بین رود، به تخریب محیط زیست منجر می‌شود.

رئیس اداره آب و فاضلاب مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت با بیان اینکه مقاومت میکروبی چنانچه کنترل نشود می‌تواند تا چند دهه آینده سالانه جان 10 میلیون نفر را در سراسر دنیا بگیرد تصریح کرد: معمولا برای مقابله با مقاومت آنتی بیوتیکی توجه‌ها بیشتر به سمت پزشکی، دامپزشکی و پرورش حیوانات تولیدکننده غذا مثل دام و طیور است اما طی چند سال اخیر نقش و اهمیت محیط زیست نیز در توسعه و انتشار مقاومت ضدمیکروبی به خوبی شناخته شده است، نقص زیرساخت‌ها و سیستم‌های جمع‌آوری پسماند و فاضلاب و دفع بهداشتی آنها منجر به ورود میکروب‌های مقاوم به محیط زیست و در نتیجه آلودگی محیط، خاک و منابع آبی می‌شود.

شقاقی ادامه داد: چنانچه زیرساخت‌ها تقویت شده و فاضلاب به طور صحیح جمع آوری و پسماندها نیز به درستی مدیریت و دفع شوند میکروب‌های مقاوم به محیط زیست نفوذ نمی‌کنند. ضمن اینکه حتی در برخی تصفیه خانه‌ها نیز میکروب‌های مقاوم باز هم ماندگار خواهند ماند و حذف نمی شوند. بنابراین بهترین روش پیشگیری از مقاومت میکروبی در محیط زیست جلوگیری از ورود آنها به محیط است.

ضرورت تامین و تقویت زیرساخت‌های دفع فاضلاب و پسماند

وی ضمن تاکید بر ضرورت تامین و تقویت زیرساخت‌های دفع فاضلاب و پسماند افزود: اقدام موثر در زمینه مقابله با مقاومت میکروبی، رویکرد یکپارچه به سلامت «One Health» در بین سازمان‌های متولی سلامت انسان، حیوان، گیاه و محیط است، کارگروهی متشکل از سازمان دامپزشکی، سازمان غذا و دارو و معاونت بهداشت وزارت بهداشت در وزارت بهداشت تشکیل شده و در حال پایش و سنجش میزان مقاومت میکروبی در محیط زیست هستیم؛ وزارت نیرو و سازمان محیط زیست نیز باید به این کارگروه اضافه شوند زیرا اولین گام برای اقدامات مقابله‌ای، شناختن ابعاد مشکل است.

لزوم همکاری‌های بین بخشی در مقابله با مقاومت میکروبی در محیط زیست

رئیس اداره آب و فاضلاب مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت تاکید کرد: اقدامات مقابله‌ای با مقاومت میکروبی در قالب یک سازمان اتفاق نمی‌افتد و باید هماهنگی بین بخشی در سطوح مختلف کشوری، استانی و شهرستانی صورت گیرد تا بتوان این پدیده را مدیریت کرد.

شقاقی با اشاره به دفع بهداشتی داروها به خصوص داروهای آنتی بیوتیک اظهار کرد: داروهای آنتی بیوتیک اگر به صورت بهداشتی دفع نشوند می‌توانند در محیط مقاومت میکروبی ایجاد کنند و این میکروب‌های مقاوم از طریق چرخه آب، غذا و دام به بدن انسان منتقل می‌شوند.

ضرورت جمع‌آوری و دفع صحیح و امحای ضایعات دارویی

وی با تاکید بر اینکه جمع آوری و دفع صحیح و امحای ضایعات دارویی امری ضروری است افزود: مردم برای دور ریختن داروهای تاریخ مصرف گذشته بهتر است آنها به مراکز بهداشتی یا داروخانه تحویل دهند تا به صورت بهداشتی دفع شود یا از یک داروساز اطلاعات صحیح در مورد دفع بهداشتی دارو را دریافت کنند تا در نهایت توسط شرکت‌های امحاء کننده با استفاده از روش‌های استاندارد و علمی امحاء شوند و از این طریق محیط زیست و انسان‌ها از آسیب پسماندهای دارویی در امان باشند.

رئیس اداره آب و فاضلاب مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت گفت: دارو نباید با زباله‌های عادی دفع شود، مخصوصا در مناطقی که جمع‌آوری و دفع بهداشتی فاضلاب به درستی صورت نمی‌گیرد این مشکل دو چندان می‌شود زیرا این زباله‌ها وارد شیرابه زباله شده و آب و خاک را آلوده می‌کنند، مردم بهتر است در وهله اول از ابتلا به بیماری‌ها پیشگیری کنند تا مجبور به مصرف دارو نشوند. در وهله بعدی با تجویز پزشک و به اندازه کافی دارو تهیه کنند و بعد چنانچه دارو در منزل باقی ماند آن را به صورت بهداشتی دفع کنند.

شقاقی درخصوص آلودگی محیط زیست توسط آنتی بیوتیک‌ها گفت: همانطور که در انسان مقاومت میکروبی باعث می شود که آنتی بیوتیک ها بی‌اثر شوند میکروب‌های مقاوم در محیط زیست نیز باکتری‌های مفید را بی‌اثر می‌کنند و میکروب‌های مقاوم در محیط زیست باقی مانده و به چرخه حیات انسان و حیوان و گیاهان بازمی‌گردند، در مورد پسماندهای بیمارستانی، سیستم تفکیک زباله و بی خطرساز در کشور وجود دارد، دفع بهداشتی پسماند بیمارستانی توسط بازرسان بهداشت محیط در کشور برطبق پروتکل‌های خاص، کنترل می‌شود.

وی در پایان با اشاره به استفاده بی‌رویه از آنتی بیوتیک‌ها در دامداری، مرغداری و کشاورزی تصریح کرد: در این زمینه ممکن است به دلیل صرفه اقتصادی به صورت بی‌رویه از آنتی بیوتیک‌ها استفاده شود و باز هم وارد چرخه محیط زیست می‌شود، در زمینه پیشگیری از مقاومت میکروبی باید اطلاع رسانی‌های گسترده صورت گیرد و با هماهنگی تمامی بخش‌ها، در این زمینه کار شود. همچنین باید سیاستگذاری صورت گرفته و برنامه عملیاتی تعریف شود و اگر این اقدامات صورت نگیرد مقاومت میکروبی به عنوان اصلی‌ترین مشکل سلامتی در سال‌های آینده سلامتی موجودات زنده را تهدید خواهد کرد. ایسنا