گردش ۲​میلیون شایعه در ماه آغازین کرونا

به گزارش پایگاه خبری پزشکان و قانون (پالنا)، کرونا یکی از ابربحران‌هایی است که نه تنها ایران بلکه تمام دنیا را تهدید کرده است، ویروسی که مجموع بیماران مبتلا به آن در ایران به ۷ میلیون و ۱۳۷ هزار نفر می‌رسد و بیش از ۱۳۶ هزار قربانی در کشور داشته است.

به بهانه عبور از دومین سالروز ورود ویروس کووید ۱۹ به ایران، با محمد خدادی دبیر کمیته اطلاع‌رسانی و مدیریت جو‌ روانی کرونا پیرامون چگونگی مدیریت افکار عمومی در ایام شیوع بحران کرونا، پدیدار شدن شایعات، نقش رسانه‌ها و خبرنگاران داخلی در مواجهه با کووید۱۹ و چگونگی مهار تلاش‌های مذبحوحانه رسانه‌های غربی برای تشویش اذهان مردم، به گفت‌وگو نشسته ایم.

متن این گفت‌‌وگوی تفصیلی را می‌توانید در ذیل بخوانید:

کرونا دولایه دارد، روحی و جسمی، جسم آن بر عهده پزشکان و متخصصان پزشکی و  بود و روح آن در دست رسانه‌ها و خبرنگاران، لذا در این پاندمی،جنگ اول رسانه ای، جنگ افکار عمومی و جنگ روایتها، اطلاع رسانی‌ها، جنگ گمانه ها و برداشت‌ها بود. بیشتر از تهدید ویروس، چند صدبرابر جنگ ابر واژگانی بود که روی هم قرار می‌گرفت، اینکه چه بخوریم، چه کنیم که مبتلا نشویم ، یا چه کسی مبتلا می‌شود و از دنیا می‌رود، طبیعی است در هر فضای ناشناخته‌ای چنین فضای اختلالی ایجاد می‌شود.

شاید در تاریخ زندگی بشر بیماری را نداشته ایم که تمام آدم های زنده دنیا را مبتلا کند، فارغ از شغل، جایگاه، سرزمین، امکانات، تمام مردم را در بر بگیرد. البته در طاعون و وبا هم بخشی از دنیا به آن مبتلا شدند اما تبدیل به پاندمی نشد، چرا که آن زمان درهم تندیگی مردم گسترده نبود و آدم ها این قدر با یکدیگر ارتباط  تنگاتنگ نداشتند، در آن دوران آنقدر پرواز نبود و رفت و آمدها و سفرها این گونه نبودند. به میزان افزایش ارتباط امکان تسری بیشتر می شد.

طبیعتا ما در زمان ورود کرونا به کشور تجربه ای در مورد این ویروس نداشتیم، هیچ کشوری دیگر هم این تجربه را نداشت. در کشور ما با دولایه بسیار سخت مواجه و روبرو بودیم، یکی کرونا و دیگری تحریم، ما جنگ تحریم را پیش رو داشتیم و نمی‌گذاشتند ماسک، کیت و ونتیلاتور و بسیاری دیگر از تجهیزات و دارو وارد کشور شود. ما علی رغم ابتلا به یک بحران جهانی، گرفتار تحریم هم بودیم، یعنی شاهد یک جنگ روانی بودیم که در ایام شیوع کرونا، آمریکایی‌ها تحریم‌های جدید را اعلام می کردند؛ لذا دراین شرایط سخت، مدیریت افکارعمومی بسیار دشوار تر از هر زمانی است و به همین میزان اهمیت آن دوچندان می شود.

شما یک طرف افکارعمومی دارید که مضطرب و نگران است و طرف دیگر دستگاههایی هستند که هرکدام دیدگاهی دارند و وظایفی که بعضا باهم هماهنگ هم نیستند، باید یک قرائت واحد ایجاد شود این وسط رسانه پل ارتباطی است و کارش سخت تر از هر زمان دیگری است و مدیریت این جریان سخت از هر کاری دشوارتر است چرا که متولی نیست اما در عمل به عنوان منبع اطلاعات، وظیفه اطلاع رسانی،آموزش و ... را برعهده دارد.

در ایام شروع کرونا شاهد یک به هم ریختگی و وجود شایعات در داخل و کشور بودیم، ما جز معدود کشورهایی هستیم که تیم‌هایی در خارج کشور، خبرهایی تولید می‌کنند تا ذهن مردم را تخریب و نگران و ناامید کنند. حداقل در  ۵ کشور دنیا، اتاق خبر  ساعته۲۴ به زبان فارسی  ضد ایرانی وجود دارد، در مرکز جده، منافقان در آلبانی، در لندن مثلث بی بی سی، ایران اینترنشنال و من و تو و در فرانسه و در آمریکا هم آن رسانه‌هایی که می شناسید بر ضد ایران فعالیت می‌کنند.

ما در آن زمان با اغتتشاش و اختلال خبری روبه رو بودیم، اغتشاش به این معناست که حجم بسیار زیادی از داده‌ها، اطلاعات، دیدگاه و برداشت‌ها شروع به نشر کردن می‌کرد، هر کدام اظهارنظرهای متفاوتی داشتند و شما با یک اغتشاش روبرو می‌شدید که صدای واحدی ندارد. اختلال نیز یعنی دو دیدگاه مقابل همدیگر قرار گرفتند و فضا مختل بود.

در زمان شیوع کرونا، بنده معاون مطبوعاتی وزارت ارشاد بودم و ستاد ملی کرونا تشکیل شد، در آن زمان یکی از آن مسائل بسیار مهم مدیریت افکار عمومی بود، به دلیل ماهیت قضیه به آقای صالحی وزیر ارشاد گفتم ما باید از طریق رسانه‌ها برای مدیریت افکار عمومی کمک کنیم، این وظیفه معاونت مطبوعاتی است  و از عهده وزارت بهداشت به تنهایی بر نمی‌آید. با مدیریت آقای صالحی وزیر ارشاد وقت به همراه آقای ربیعی سخنگوی دولت گذشته  و آقای فیروزآبادی دبیر شورای فضای مجازی یک جلسه ای گذاشتیم و توافق شد با تمام توان وارد میدان شویم و خیلی سریع و با تمام توان مدیریت جریان اطلاع رسانی را برعهده بگیریم، البته این مصوبه ستاد ملی را  هم به همراه داشت.

قبل از اعلام ورود کرونا به ایران، ما یک اقدام پیش دستانه انجام دادیم یعنی در ۱۶ بهمن که اخبار کرونا از سایر کشورها به گوش می رسید برای افزایش اطلاعات مدیران ارشد رسانه کشور در نشستی  در محل معاونت مطبوعاتی، آقای رئیسی معاون وقت  وزیر بهداشت اطلاعات اولیه درمورد ماهیت کرونا ارائه داد. آن روز همزمان بود با ورود دانشجویان ایرانی از وهان چین به کشور ، ما در شانزدهم بهمن ماه سال ۱۳۹۸، روز ورود دانشجویان ایرانی درووهان، جلسه ای برای مدیران رسانه ها در معاونت مطبوعاتی گذاشتیم، البته  فکر نمی‌کردیم کرونا به ایران بیاید و می‌گفتیم برای چین است و چنین برداشتی نداشتیم.

پس از آن بود که دوم اسفندماه همان سال ۹۸، با آقای نمکی وزیر بهداشت جلسه ای داشتیم و هماهنگی‌ها انجام شد، بلافاصله سه تا کار کردیم اول کمیته اطلاع رسانی و مدیریت جو روانی را با حضور معاونان وزیر به ریاست آقای صالحی وزیر وقت ارشاد که عضوستاد ملی مقابله با کرونا بودند تشکیل شد.هدف از این جلسه، سیاست گذاری کلان در موضوعات و تعیین اولویت‌ها و ... بود و ذیل آن ستاد خبری تشکیل دادیم یعنی ستادی که حالت قرارگاهی داشت و ۲۴ ساعته  بود. هدف آن نیز هماهنگی و تقسیم کار و اجرای عملیات رسانه برای تولید نشر و .... و مهم تر ازهمه ارتباط مستقیم بین رسانه های ارشد کشور با دستگاه‌های مختلف متولی دراین شرایط بحرانی بود تا بتوانند اولاً ابهامات شبهات و سوالات و .... را به گوش آنان برسانند، ثانیاً دریافت اطلاعات مستقیم شود تا به افکارعمومی منتقل گردد.

این ستاد هفته ای حداقل یک جلسه داشت و ۶ مدیرعامل خبرگزاری، مدیران ارشد و تام الاختیار سه معاونت سیما سیاسی و استان‌ها و همچنین مدیران ارشد دستگاه های اجرایی، انتظامی، نظامی و امنیتی  و ... حضور داشتند. در اول هر جلسه رصد آخرین وضعیت کرونا ارائه می‌شد و مسائل مرتبط با درمان بهداشت معیشت و .... مطرح و برای تبیین نزد افکارعمومی برنامه ریزی اطلاع رسانی می‌شد. ما دائما در حال رصد افکارعمومی و درصدد پاسخ به سوالات مردم بودیم، بخشی دیگر، سیاست‌ها و دغدغه‌های وزارت بهداشت بود که خبرنگاران و رسانه ها روی آن کار می‌کردند.

در این کمیته، دسترسی رسانه‌ها به اطلاعات را تسهیل کردیم. در این ۲سال به رسانه ها نگفتیم که چه بگویند و یا چه بنویسند. بلکه سعی بر این بود که به صورت مستقیم دسترسی به اطلاعات داشته باشند و به نوعی اولاً اطلاعات منطبق بر واقع منتشر شود، ثانیاً مشکلات مردم که عموماً به رسانه‌ها منتقل می‌شود توسط متولیان، مورد رسیدگی و منجر به حل آن شود.

 هدف دیگر این بود که اطلاعات مرتبط با کرونا اولاً همراه با شفافیت باشد و لایه پنهان نداشته باشد مانند مرگ اضافی و ... ثانیا قرائت واحد باشد و مانع طرح دیدگاه متفاوت دو وزارت خانه در یک موضوع شویم و دیگر آنکه سوالات مردم بی پاسخ نماند و مشکلات مردم نیز به متولیان منعکس و اقدام جدی برای حل و فصل آن انجام گیرد که صدها مورد از این دست اتفاق افتاد.

یک کارگروه اقدام سریع رسانه ای نیز داشتیم که متشکل بود از سردبیران رسانه‌ها که توان تولید و نشر اطلاعات را داشتند که به ویژه در موضوعات آموزشی در لحظه اقدام می‌کردند و علاو ه بر آن بر واکنش به شایعات و سوالات ابهامات والقائات نقش آفرینی کردند.

قبلا توضیح دادم که تیم شایعه ساز کرونایی در ۵ کشور دنیا مستقر است، هدفش هم معلوم است پول می‌گیرد تا فضای منفی مخالف از یک سو، از سویی دیگر با جعل خبر دروغ، دست کاری در عکس و فیلم و هر کاری که بتواند القاء ناتوانی ضعف و شکست را به مردم تزریق کند. متاسفانه در شروع کرونا این تیم با افزایش ظرفیت وارد کار شد و آنقدر شایعه و دروغ و ... منتشر کرد که فضای وحشت و ترس غالب شده بود چون خود کرونا ترس از مرگ داشت و این جریان معاند آن را ضریب می داد و فضا کاملاً مضطرب بود، از پخش صداهای ناشناخته که می‌گفت همه مردند تا عکس بیمار درخیابان روی زمین افتاده و یا آنکه ماسک و ... فقط مخصوص مسولان است.

من در آن زمان، یک توییت خطاب به آن رسانه‌ها نوشتم و منتشر کردم که شما با حکومت مشکل دارید چرا زن و بچه مردم را مضطرب و اذیت می‌کنید این جز خباثت چه می تواند باشد؟، برای ایجاد آرامش ما سریعاً یک تیم جمع آوری شایعات فعال کردیم و به همین میزان مورد به مورد را بررسی می‌کردیم که صحت موضوع به مردم منعکس شود، به صورت مصداقی و مورد با ذکر مستند و به صورت دقیق که اعتماد مردم حاصل شود که شد.

به یکی از شایعات اشاره می‌کنم، نقل قول ایران اینترنشنال از آقای  روحانی در شورای عالی امنیت ملی، این رسانه اشاره کرد آقای روحانی گفته اگر دو میلیون نفر هم در ایران بمیرند مهم نیست! در بررسی‌ها معلوم شد اصلا شورای عالی امنیت ملی جلسه نداشته تا آقای روحانی در آن این حرف را بزند، یا درمورد وضعیت بیمارستان‌ها که بعضا فردی که ادعا می کرد که پزشک بیمارستان است و در سی سی یو بدلیل نداشتن تجیهزات همه مرده اند یا دارند می میرند، نام بیمارستان را درست نمی دانست و غلط می‌گفت  اما به اسم کادر درمان اظهارات عجیب و غریب منتشر می کردند.

در آن یک ماه شروع کرونا در سال ۹۸ یعنی اسفندماه،  بیش از ۲ میلیون شایعه در کشور بازنشر و درحال گردش بود. این آمار توسط تیم رصد هوش مصنوعی ارائه شد. البته  این میزان شایعات دو دسته بود که برخی اهداف سیاسی داشتند و برخی دیگر با هدف سودجویی و فروش اجناس و یا استفاده از موقعیت برای بهره برداری شخصی در حال گردش بود.

درباره نمونه دوم می توان به داروهای کرونا و محصولات عجیب و غریب که درمان کرونا را موجب می‌شود می توان اشاره کرد و متاسفانه برخی از سلبریتی ها هم تبلیغ آنها را برای کسب درامد کردند که البته پلیس فتا و قوه قضائیه وارد میدان شده و با افراد خاطی برخورد کردند.

جریان رسانه مانند همیشه تمام قد در صحنه هستند، مانند هر بحران دیگری، این ذات رسانه است، شجاعت، غیرت، همت و تلاش مضاعف، خصوصیت کار در رسانه، کار برای مردم در هر بحرانی  است، آتش سوزی باشد،سیل یا جنگ یا کرونا، تفاوتی ندارد، در تمام این دو سال اکثریت قریب به اتفاق مشاغل، تعطیل شدند. در کنار کادر درمان و بهداشت، خبرنگاران تعطیلی نداشتند اگر چه پلیس و بسیاری دیگر مانند متولیان تأمین نیازهای ضروری مردم و امنیت هم تمام قد در میدان بودند. اما جنس کار خبرنگاران اصولا برای دیده شدن دیگران است و اصولا خودشان دیده نمی‌شوند برای همین من به آنها می گویم سربازان گمنام عرصه اطلاع رسانی کشور.

با کمک همین رسانه‌ها باور مردم به استفاده از ماسک و رعایت دستورالعمل‌ها در فروردین سال ۹۹ به 98 درصد رسید یعنی از فضای سخت اسفند ۹۸ عبورکردیم و فضای همبستگی ملی بی نظیری در نوروز  ۹۹ را شاهد بودیم، ما در آن روز شاهد بودیم جاده های کشور را تنها با یک اطلاعیه بسته شد و براساس گزارش پلیس حتی یک مورد برخورد در این خصوص صورت نگرفت.

دیدیم ۱۳ بدر سال ۹۹ هیچ کس بیرون نرفت جالب است که حتی جریمه برای رفتن به پارک ها تعیین نشد، مردم قانع شدند و نرفتند و باز هم روز عاشورا و تاسوعا همه به مصوبات ستاد ملی کرونا کمک کردند، این نتیجه کارکرد اطلاع رسانی بود که مصوبات ستاد ملی را به اطلاع مردم برساند و همزمان کارکرد تبیینی هم داشته باشد تا مردم قانع شود و بستر شراکت ملی فراهم گردد که فراهم شد.

البته هرگاه که ما دچار تشتت شدیم ریشه آن رسانه ها نبودند بلکه در تصمیم گیری دچار نقصان به هنگام نبودیم که بخش از این هم برمی گردد به شرایط ناشناخته کرونا. البته در همه کشورهای جهان بحران فیک نیوز بی داد می کرد و این مختص ایران نبود، یادم هست که مثلا اکثر کشورها از جمله امارات وا مریکا هم برای فیک نیوز جریمه تعیین کردند، بحران اطلاع رسانی درکشورها بدلیل ناشناخته بودن کرونا وجود داشت که کاملا طبیعی هم بود چرا خود متولیان پزشکی هم نمی‌دانستند که این ویروس چه رفتاری دارد و ابعاد آن چیست؟

برخی ها دوگانه سازی هایی در بیرون و خارج انجام می دادند، دعوای طب سنتی و نوین، دوگانه‌های مختلف، دین و سلامت، معیشت و سلامت و ... و ما باید جلوی تقابل را می گرفتیم و در مقابل کارکرد تبیینی  ارائه می کردیم. چون دوگانه‌های ساختگی اولا کاملا سیاسی و ثانیا  با هدف ایجاد تفرقه تقابل بود.در عمل هم دیدیم که واقعیت نداشت بلکه هم سویی و همراهی داشت مانند بحث دین و سلامت در این موضوع نهایت همراهی و همکاری وجود داشت، مساجد و هیات مذهبی به کمک آمدند و گروه‌های جهادی در میدان حضور داشتند و کمک های مومنانه به مدد نیازمندان و اسیب دیدگان کرونایی رفت و  تبدیل به قدرت ملی در کاهش بحران به صورت چشمگیر شد.

راحت بگویم جریان معاند تلاش می‌کرد به صورت روزانه هر موضوعی که قدرت ما بود را تبدیل به ضعف ما کند. هر کاری که می خواست شروع شود از هنگام شروع تبدیل به یک منازعه می کرد، هرچه که در دیگر کشورها اتفاق می افتاد را نمی دیدند اما در مقابل دنبال یک گوشه ای بودند که آن موضوع را تبدیل به ناتوانی مردم دراین شرایط سخت کنند و نهایتا به تقابل بین دست اندرکاران و مردم تیدل شوند اگر چه موفق نشدند بلکه رسوا شدند و شاهد آن را می‌توان از رفتار و همراهی، مشارکت و همکاری مردم با ستاد ملی کرونا مشاهده کرد.

امروز که درحال این مصاحبه هستیم، ایران جز چند کشور تولیدکننده واکسن در جهان است و درعمل نیز میزان تزریق واکسن در ایران بیش از ترکیه، اسرائیل و عربستان و متوسط در اروپا و جهان است اما صدایی از آنها به گوش نمی‌رسد، شما ببینید در مورد واکسن آن‌ها چه کردند.

در مورد مرگ اضافی تا یکسال هر تصویر روی ایران اینترنشنال و بی بی سی بود که این‌ها امار مرگ واقعی را نمی‌گویند بعد خودشان امار مرگ را  چند برابر اعلام می‌کردند. واقعیت چه بود امار مرگ منتشره -  اعلام مرگ دربیمارستان با داشتن پی سی ار مثبت است، این دستورالعمل سازمان بهداشت جهانی است ما خودمان اعلام کردیم مرگ واقعی تا دوبرابر در نوسان است و اعلام هم شد درهمه کشورها هم همین بوده امارش کاملا مشخص است. بنظر شما یکسال کپشن ثابت روی یک شبکه تلویزیونی با ذکر آمار اعلامی_ امار واقعی با چه هدفی است؟ یعنی برای کمک به مردم است یا برای ایجاد اضطراب و نگرانی در مردم البته انتظار نداریم محمد بن سلمان پول بدهد که به مردم ایران کمک کنند، بلکه طبیعی است دشمنی با مردم محقق شود.

مقابله با کرونا بدون شریک سازی مردم ممکن نبود و تنها راه شریک سازی مردم ایجاد قرائت واحد از موضوعات بود و مشخص کردن نقش مردم و نفع مردم که هر وقت ما توانستیم این مهم را محقق کنیم، درهمه موارد نتیجه حداکثری داشتیم، مثل کمربند ایمنی که نقش مردم بستن کمربند است و نفع آن‌ها صدمه ندیدن است. اما دربحران کرونا هر دو حالت بود متاسفانه در برخی موارد در وزارت بهداشت تربیون‌های مختلفی، اظهارت متفاوت بعضاً متناقض بیان می‌کردند که به جای قرائت واحد ما با بعضاً تناقض و یا حتی تقابل روبرو می‌شدیم.

همچینن اظهارات و وعده های حداکثری که این خودش تنها مطالبه را بیشتر می کرد، بدون اینکه نتیجه ای داشته باشیم، یا بعضا مطالب قبل از اینکه در ستاد ملی طرح شود در رسانه ها مطرح می شد، یا اینکه مطالبه یک دستگاه از دستگاه دیگر که اصولا به مردم مربوط نمی شود ، این می گوید من اعتبار داده ام دیگری می‌گوید نگرفته ام، خوب بروید با هم حل کنید انتقال به افکارعمومی دستگاه را تضعیف می کند یا بعضا طرحی بدون مطالعه و محاسبه دقیق اعلام کردن،شما دید یک مورد اعلام کردند جاده ها بسته شده است من تماس گرفتم با فرمانده راهور گفت هر چقدر شما می دانید من هم می دانم. البته نقاط قوت داشیم نقطه ضعف هم داشیم.

در پایان باید صمیمانه خالصانه برادرانه از همت و تلاش گمنام همه همکارانم در همه رسانه ها ازجمله سازمان صداوسیما، خبرگزای‌ها، روزنامه‌ها، سایت‌ها و فعالان کانال های شبکه های اجتماعی  وعکاسان فیلمبرداران و همه دست اندرکاران اطلاع رسانی تشکر وقدردانی کنم. فارس