دارو، پیتزا و کالای معمولی نیست

به گزارش پایگاه خبری پزشکان و قانون (پالنا)، چند وقتی است که عرضه برخی از مکمل‌های دارویی و داروهای درمانی سر از پلتفرم‌های فروش و ارسال آنلاین درآورده‌اند سفارشی که تنها با لمس چندباره صفحه گوشی‌های هوشمند به‌سرعت ثبت می‌شود و نهایت یک ساعت بعد درب منزل بیماران تحویل داده می‌شود اما مبدأ ارسال این داروها مشخص نیست.

این گلایه رئیس نظام پزشکی کرمان است و البته گلایه‌ای فراگیر و مشترک میان جامعه داروسازان و پزشکان معترض که در تمام سال‌های گذشته سعی در روشنگری این موضوع داشته و به‌صراحت تأکید کرده‌اند که فروش دارو در پلتفرم‌های آنلاین از بنیاد کاری غیرقانونی و اشتباه است.

در حال حاضر ۵۰۰ داروخانه مجوز فروش آنلاین مکمل‌ها رادارند، اما در هیچ کجای دنیا دارو به‌ صورت آنلاین فروخته نمی‌شود. صدور مجوز برای فروش آنلاین به داروخانه باکاری که برخی پلتفرم‌ها به‌ صورت غیرقانونی در فروش آنلاین دارو انجام می‌دهند کاملا متفاوت است. بنابراین پلتفرم‌هایی که بی‌مهابا و عنان‌گسیخته اقدام به عرضه دارو می‌کنند مجوزی ندارند.

ضوابط فروش اینترنتی دارو ازطریق داروخانه‌ها در شهریور ۹۷ توسط سازمان غذا و دارو نوشته‌شده در این ضوابط به‌صراحت آمده "از میان پنج گروه کالایی داروخانه‌ها شامل دارو، فرآورده‌های گیاهی و طبیعی، مکمل‌های غذایی، لوازم پزشکی و محصولات بهداشتی و آرایشی، فقط دارو به‌صورت اینترنتی قابل‌عرضه نیست." چراکه ممکن است خطایی رخ دهد. آموزش نحوه مصرف و نگهداری دارو متفاوت است و نمی‌توان آن را به‌صورت آنلاین به فروش رساند. درحالی‌که در حوزه مکمل این خدمات نیاز نیست. مکمل را یک فرد سالم برای تقویت شدن استفاده می‌کند، اما دارو را بیمار مصرف کرده و چنانچه موارد مصرف به‌درستی رعایت نشود، به سم بدل شده و آسیب می‌رساند.

سید علی فاطمی نایب‌رئیس انجمن داروسازان ایران در این خصوص گفت: تنها فروشگاهی که مسئول فنی برای فروش کالایش دارد، داروخانه است. چرا پلتفرم‌ها اصرار دارند که دارو کالای معمولی است و راحت می‌توان مثل پیتزا آن را در باکس انداخت و به مردم تحویل داد؟ فقط داروخانه یک دکتر داروساز به‌عنوان مسئول فنی دارد تا فرآیند عرضه دارو به بیمار را طبق ضوابط انجام دهد.

مسئول فنی داروخانه به‌ نوعی وکیل بیمار محسوب می‌شود درحالی‌که پیک موتوری نمی‌تواند چنین نقشی را ایفا کند و مخاطرات احتمالی در مسیر رساندن دارو به مشتری فراوان است و مشخص نیست پیک موتوری دارو را کجا ببرد آیا در مسیر دارو با چیزی عوض می‌شود یا خیر. این‌ها مسائلی است که پیوسته از سوی داروسازان به‌ عنوان زنگ خطر مطرح‌ شده است.

اما ممنوعیت فروش اینترنتی اقلام دارویی به دارو محدود نمی‌شود و فروش مکمل و قرص تقویتی هم طبق قوانین، ازطریق پلتفرم‌های واسطه ممنوع است. درواقع تنها داروخانه‌هایی که طبق ضوابط سازمان غذا و دارو مجوز فروش اینترنتی را دریافت کرده‌اند، می‌توانند اقدام به فروش این اقلام کنند. بااین‌حال گزارش‌هایی در رسانه‌ها منتشر شده مبنی بر اینکه مصرف بیش‌ازحد ویتامین ب ۱۲ در ابتلا به برخی سرطان‌ها ثابت‌شده است بنابراین در زمینه فروش مکمل‌ها هم باید در پلتفرم‌های فروش آنلاین نظارت کافی وجود داشته باشد در غیر این صورت فروش محصولات سلامت‌محور از طریق اینترنت یا پلتفرم‌های فروش آنلاین مکمل‌های دارویی منجربه بروز ضایعات شدید در حوزه سلامت خواهد شد.

نایب‌رئیس انجمن داروسازان ایران در این خصوص گفت: در زمینه فروش فرآورده‌های طبیعی و مکمل‌ها فقط داروخانه‌های دارای مجوز حق فروش دارند، اما متأسفانه برخی پلتفرم‌های اینترنتی نه‌تنها در زمینه فروش مکمل‌ها، بلکه در زمینه فروش آنلاین داروهای شیمیایی نیز اقدام کرده و این تخلف را انجام می‌دهند. سازمان غذا و دارو روی فروش داروهای شیمیایی حساس است، بر این اساس نه داروخانه مجوزدار و نه هیچ جای دیگر حق فروش آنلاین و اینترنتی دارو را ندارند و فروش داروهای شیمیایی به‌صورت اینترنتی تخلف بوده و تنها محل عرضه آن‌ها داروخانه است.

داروهایی که در بستر مجازی عرضه می‌شود تاریخ تولید و مصرفشان نامشخص است و شرایط نگهداری و کیفیت و اصالتشان زیرسؤال است، بااین‌حال افراد سودجو به‌راحتی در سایه ضعف نظارت‌ها باجان مردم بازی می‌کنند و عدم جلوگیری از فعالیت غیرقانونی آن‌ها منجر به این شده که کسب‌وکارشان را در فضای مجازی گسترش دهند. کافی است به دنبال یک داروی معمولی یا خاص باشید تا عرضه‌کنندگان متعددی را در این بستر بیابید. کسانی که به نظر نمی‌رسد چندان هم از فعالیت در فضای مجازی نگران باشند و به‌راحتی شماره تماس و حساب خود را قرار می‌دهند و کسی پیگیری نمی‌کند این‌ها از کجا آمده‌اند و چگونه خاص‌ترین و کمیاب‌ترین داروها را بعضا در کمتر از ۲۴ ساعت حتی به شهرستان‌ها تحویل می‌دهند؟

فاطمی گفت: مبدأ ارسال داروهایی که به‌صورت اینترنتی از سوی پلتفرم‌ها به فروش می‌رسند، مشخص نیست و معلوم نیست که این دارو از کدام داروخانه ارسال‌شده است. در حال حاضر مردم در صورت خرید اینترنتی دارو از این پلتفرم‌ها، دستشان به‌جایی بند نیست و هر تخلفی اعم از تقلبی یا غیرمجاز بودن دارو یا قیمت بالای آن قابل‌پیگیری هم نیست. برخی از این پلتفرم‌ها واسطه‌گری کرده و دارو را از جایی گرفته و به‌جای دیگر می‌رسانند، اما اعلام نمی‌کنند که مبدأ تأمین داروهایشان کجاست یا اصلا مشخص نیست کسانی که به اسم داروخانه با این پلتفرم‌ها همکاری می‌کنند، داروخانه هستند یا افرادی هستند که به‌صورت زیرپله‌ای چیزهایی را می‌سازند یا از خارج به‌صورت قاچاق وارد کرده و وارد شبکه فروش آنلاین این پلتفرم‌ها می‌کنند.

حسن کربکندی عضو داروساز هیئت‌مدیره نظام پزشکی اصفهان نیز در توضیحاتی مشابه گفت: در حال حاضر هر نوع دارویی به روش نادرستی ارسال می‌شود. برای مثال ممکن است این دارو یخچالی باشد و همان‌طور که یک پیتزا را پشت موتورسیکلت حمل می‌کنند دارو را نیز به همان شیوه برای مشتری بفرستند و سلامت مردم را به خطر بیندازند.

نکته تأمل‌برانگیز این است که اغلب داروهای عرضه‌شده در پلتفرم‌ها، در ردیف داروهایی قرار دارند که باید با نسخه و از طریق داروخانه‌های دولتی تهیه کرد. بنابراین روشن نیست چگونه از طریق فضای مجازی در دسترس مراجعان قرار می‌گیرد؟

کربکندی در این خصوص گفت: ارائه این داروها عجیب است، معلوم نیست چه کسانی پشت پرده هستند و می‌توانند به این داروها دسترسی داشته باشند. البته عجیب‌تر اینکه چرا تاکنون پیگیری جدی‌ برای برخورد با متخلفان صورت نگرفته است اگر اراده‌ای باشد از طریق شماره تلفن‌هایی که ارائه می‌شود به‌سادگی می‌توان پیگیری و مجرم را شناسایی و محل اصلی داروها را یافت. 

عضو داروساز هیئت‌مدیره نظام پزشکی اصفهان در پاسخ به این سؤال که چه عواملی باعث دامن زدن به موضوع قاچاق دارو و عرضه غیرقانونی آن شده گفت: یکی از عللی که باعث دامن زدن به این کارشده، این است که داروهای تخصصی فقط به داروخانه‌های خاصی که دولتی یا نیمه‌دولتی هستند ارسال می‌شود. درحالی‌که قرار نبود عرضه دارو همیشه به این شکل باشد برای مثال قرار بود داروخانه هلال‌احمر فقط در شرایط بحرانی و خاص که نیاز به واردات یکسری داروها باشد، دارو ارائه دهد نه اینکه همیشه حجم زیادی از داروهای خاص به چنین داروخانه‌هایی داده شود.

وی با اشاره به حجم بالای مبادله دارو در بسترهای غیرمجاز تصریح کرد: وقتی این حجم بالا از دارو در فضای غیرقانونی به فروش می‌رسد نمی‌توان موضوع را به گردن واردات چمدانی دارو انداخت و باید مشکل را از داخل پیگیری کرد چراکه حجم بالای دارو نشان‌دهنده این است که عده‌ای از شاغلان در داروخانه‌ها با برخی از متخلفان عرصه سلامت تبانی کرده‌اند و داروهای خاص را از داروخانه‌های دولتی کاملا قانونی خارج می‌کنند و آن‌ها را به سیستم عرضه غیرقانونی دارو اضافه می‌کنند. البته اشخاص عادی هم می‌توانند چنین کاری کنند اما دقیقا نمی‌دانند چه دارویی نسخه شود که ارزش داشته باشد و به کدام پزشک مراجعه کنند، بنابراین عده‌ای بیش از یک فرد عادی اطلاعات و نفوذ دارند و یکی از اشتباهاتی که باعث این کار می‌شود این است که ۸۰ درصد داروی کشور در دست ۳ درصد داروخانه‌های دولتی قرار می‌گیرد. درحالی‌که اگر به داروخانه‌های دیگر اعتماد می‌کردند و آن‌هایی که در معرض ورشکستگی هم هستند این داروها را ارائه می‌دادند شاید کمتر از این اتفاقات رخ می‌داد چراکه با افزایش تعداد داروخانه کمتر دارو در دست همان عده متخلف قرار می‌گرفت و بر روی تعداد کمتری از فعالان این عرصه می‌توانستند اعمال‌نفوذ کنند. بنابراین سیستم امن‌تری برای عرضه دارو ایجاد می‌شد.

این موضوع پیش‌تر هم از سوی برخی داروسازان رسانه‌ای شده بود اینکه سهمیه بالای داروهای خاص به داروخانه‌های دولتی تقویت‌کننده تبانی و تخلف از داخل است حفره‌هایی در مراکز ارائه دارو که به سوءاستفاده منجر می‌شود.

مدت‌هاست این شائبه تقویت‌شده که افراد بانفوذ پشت فروش آنلاین دارو قرار دارند و وزارت بهداشت هم نتوانسته به‌صورت جدی با چنین کسانی برخورد داشته باشد.

دو سال قبل بود که رئیس اسبق سازمان غذا و دارو به‌ صراحت گفت: در برخی دستگاه‌ها متوجه می‌شویم که در سطوح بالا دارد از چنین چیزی پشتیبانی می‌شود که اجازه دهید هر کار ناصواب و نادرستی که می‌خواهند انجام دهند. بنابراین ناصرخسروهای زیادی از فضای مجازی سر برآورده‌اند و خیلی راحت و بدون ترس و دلهره شماره موبایل اعلام می‌کنند و اسم دارو و قیمت هم می‌دهند و کسی هم با آن‌ها برخورد نمی‌کند.
گاهی نرخ داروهای ارائه‌شده از سوی پلتفرم‌ها حتی از نرخ داروخانه‌های سطح شهر پایین‌تر است.

کسری امین لو فعال صنعت دارو و داروساز در این‌ خصوص گفت: متأسفانه گاهی داروهایی که در این پلتفرم‌ها به فروش می‌رسد قیمتی پایین‌تر از قیمت فروش شرکت‌های داروسازی به داروخانه‌ها دارند که این موضوع این شک و شبهه را ایجاد می‌کند که آیا داروی ارائه‌شده اصلی یا تقلبی است؟ البته این احتمال هم وجود دارد که این داروها حتی تاریخ‌مصرف گذشته هم باشند. بنابراین اگر قرار است دارو از طریق پلتفرم‌های آنلاین به فروش برسد بهتر است زیر نظر وزارت بهداشت و با سازوکاری مناسب‌تر به فروش برسد نه اینکه هرکسی به هر دارویی دسترسی داشت آن را در فضای مجازی عرضه کند.

عباس پرداختی رئیس نظام پزشکی کرمان نیز در این خصوص گفت: با توجه به اینکه سامانه‌های آنلاین فروش دارو هزینه‌ای بابت مالیات و اجاره داروخانه پرداخت نمی‌کنند بنابراین قیمتی که در اختیار مصرف‌کننده قرار می‌دهند ارزان‌تر از داروخانه‌ها خواهد بود و مصرف‌کننده به دلیل قیمت کم رغبت بیشتری برای تهیه آنلاین دارو از طریق پلتفرم‌ها نشان می‌دهد. این در حالی است که بحث دارو جدا از سایر کالاها است و تنها مسیر فروش دارو داروخانه و با نظارت مسئول فنی است.

برخی معتقدند "فروش اینترنتی دارو جزء موارد نوظهور است و دیر یا زود مسئله اصلی درمان کشور خواهد شد و نمی‌توان در مقابل موج فناوری مقاومت کرد و نیاز جامعه در بستر تکنولوژی را نادیده گرفت. همان اتفاقی که برای تاکسی‌های تلفنی رقم خورد برای دارو و داروخانه نیز تکرار خواهد شد بنابراین در پیش‌فرض اول بهتر است سوار بر موج فناوری شد."

رئیس نظام پزشکی کرمان در این خصوص گفت: به‌زودی موج فناوری بر همه ابعاد زندگی ما تأثیر می‌گذارد بنابراین پیشنهاد فعالان حوزه دارو این است که این پلتفرم‌ها زیر نظر متولی سلامت که وزارت بهداشت است، فعالیت کنند. اما اینکه آیا این پلتفرم‌ها امکان فعالیتشان وجود دارد یا خیر؟ بله. اما شرط و شروطی دارد. شرط مهم این است که ارائه دارو زیر نظر مسئول فنی داروساز باشد و بیمار با مسئول فنی ارتباط داشته باشد البته این بدان معنا نیست که انتظار داشته باشیم، شرکت‌هایی که در حوزه فروش آنلاین دارو فعالیت می‌کنند در کنار ارسال دارو، مسئول فنی نیز همراهی‌شان کند از سوی دیگر مسئله دیگر این است که توزیع اینترنتی دارو نباید بدون نسخه درمانی طی شود.

بی‌تردید در زمینه فعالیت پلتفرم‌های فروش آنلاین دارو خلأ قانونی وجود دارد.

پرداختی در این خصوص گفت: کمیسیون بهداشت مجلس شورای اسلامی با اولویت قرار دادن این مسئله تکلیف پلتفرم‌های فروش آنلاین دارو را روشن کند. گردش مالی سنگین فروش دارو امکان فرصت تجاری‌سازی را فراهم آورده این در حالی است که به دلیل نبود قوانین دقیق و شاید کم‌کاری وزارت بهداشت برخی افراد که تفکر سودآوری دارند از فرصت پیش‌آمده سوءاستفاده می‌کنند. پلتفرم‌های فروش آنلاین دارو نباید به سیستم پخش دارو تبدیل شوند این موضوع به‌شدت آسیب‌رسان است، گزارشاتی وجود دارد مبنی بر اینکه داروهای سقط‌جنین از طریق همین پلتفرم‌ها و از مسیر غیرقانونی توزیع‌شده‌اند و این زنگ خطر بزرگی است، به‌رغم نقایص متعدد در نحوه عملکرد پلتفرم‌های فروش و ارسال آنلاین دارو ازجمله نبود حضور مسئول فنی داروساز، نظارت بر کنترل و کیفیت نگهداشت و توزیع دارو وعدم نظارت سازمان غذا و دارو بر این پلتفرم‌ها، شاهد گسترش روزافزون فروش کالاهای سلامت‌محور به‌طور غیرمجاز در پلتفرم‌های آنلاین هستیم.

وی در پاسخ به اینکه چرا نظارتی بر پلتفرم‌های فروش آنلاین دارو از سوی وزارت بهداشت انجام نمی‌گیرد؟ اظهار کرد: گردش مالی محصولات سلامت‌محور ۲۰ میلیارد دلار است این عدد بسیار بزرگی است به نظر می‌آید، این مسئله از سوی وزارت بهداشت به دلیل دغدغه تأمین ارز ترجیحی دارو و تجهیز بیمارستان‌ها به فراموشی سپرده‌شده است که البته تعمدی نیست بلکه وزارت بهداشت بر اساس رسالتش درگیر مسائل دیگری است.

فروش اینترنتی دارو کلافی درهم‌تنیده‌ است و فعالان حوزه دارو و پزشکی اعلام کرده‌اند فروش دارو از طریق اینترنت همراه با مخاطرات و تبعات فراوانی است. وزارت بهداشت هم به‌صراحت عنوان کرده، فروش اینترنتی دارو غیرقانونی است و هیچ داروخانه‌ای حق عرضه این محصولات به‌صورت آنلاین را ندارد، بااین‌حال بررسی‌ها نشان می‌دهد که همچنان اپلیکیشن‌ها و پلتفرم‌ها به فعالیت غیرقانونی خود ادامه می‌دهند. روزنامه رسالت