یک راهکار مفید یا قوز بالاقوز؟
پزشکان و قانون: «نسخه نویسی پرستاران» اگرچه در کشور ما یک مقوله جدید به نظر می‌رسد، اما در دو دهه اخیر تعداد کشورهایی که در آنها پرستاران از نظر قانونی مجاز به نوشتن نسخه هستند، رشد قابل توجهی داشته است، با این وجود نسخه‌نویسی پرستاری هنوز در خیلی از کشورها واژه‌ای نو و ناآشنا است. عوامل متعددی در کشورهای مختلف منجربه ارائه و گسترش این پدیده شده است. مزایا و چالشهای زیادی برای نسخه نویسی پرستاری وجود دارد که شناخت آنها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
به گفته موافقان، تعــداد کشــورهایی کــه در آنها، پرســتاران از نظــر قانونــی مجــاز بــه تجویــز دارو هســتند، بــه دلیــل انــواع عوامــل درون ســازمانی مثل ارائــه خدمـات بـا هزینـه کمتـر و همچنین عوامل بـرون سـازمانی نظیر دریافـت خدمـات ارزان، باکیفیت و در دسـترس، بــه ســرعت در حــال افزایــش اســت. از نظر آنان مطالعــات علمــی نشــان می‌دهند کــه تجویــز دارو توســط پرســتار می‌تواند بـرای بیمـاران، پرسـتاران و بـه طـور کلـی سیسـتم ارائـه خدمـات بهداشـتی و درمانـی مفیـد باشـد: «از جملـه مزایـای عمـده این خدمت بـرای بیمـار، کاهـش هزینـه درمـان، امـکان پیگیـری مداوم بیمـار، ارائـه آموزش‌های بیشـتر و موثرتـر، ارتبـاط تنگاتنـگ بیمـاران بــا درمانگــر و افزایــش رضایتمنــدی آنان اشــاره کــرد.»
حرف منتقدان اما این است که در شرایط فعلی که سطح کیفی آموزش رشته‌های پزشکی به دلیل افزایش بی حساب و کتاب ظرفیت‌ها به‌شدت افت کرده، ارایه چنین راهکاری فقط یک قوز بالا قوز است. قطعا قدم گذاشتن به یک مرحله جدید در تجویز دارو بصورت تعجیلی و نسنجیده و بدون برنامه‌ریزی صحیح، فاجعه‌بار خواهد بود.
تجویز برخی داروها را می‌توان به پرستاران سپرد
«دکتر مهدی هادوی» متخصص بیهوشی، در گفت‌وگو با «پالنا» می‌گوید: «نسخه‌نویسی پرستاران پیش از این در خارج از ایران و در دو بخش بستری و سرپایی تجربه شده که هنوز هم بعد از حدود ۱۰ سال، محل چالش است و در مقالات متعدد روز دنیا، نسبت به مزیت‌ها و معایب آن صحبت‌های زیادی شده است.»
وی ضمن تقسیم‌بندی نسخه‌های پزشکی به دو دسته نسخه‌های کم‌هزینه پرتواتر و نسخه‌های پرهزینه کم تواتر، توضیح می‌دهد: «بخش اول معمولا شامل مسکن‌ها و درمان‌های دم دستی بعضی بیماری‌ها مثل فشار خون، دیابت، کمر درد، بیماری‌های ساده‌ای مثل سرماخوردگی و آنفلوانزاست که به عقیده برخی می‌توان آنها را به پرستاری که برای این کار دوره دیده، سپرد. البته این پرستار به غیر از مختصر درسی که در دوره پرستاری و در مقطع لیسانس خوانده، باید یک دوره خاص دیگر را بگذراند و سرتیفیکیت بگیرد که بتواند به‌عنوان پرستار تجویز کننده دارو فعالیت کند.»
هادوی می‌افزاید: «این دوره‌ها باید شامل مقولاتی چون داروشناسی و علامت‌شناسی بیماری‌ها باشد. کمااینکه ما بدون اینها نمی توانیم بگوییم یک پرستار که پیش از این کارش فقط مراقبت کردن از مریض بوده، از امروز نسخه تجویز کند. در خارج از کشور در حال حاضر پرستاران تکنسین سونوگرافی زنان فعالیت می‌کنند، به این صورت که کار سونوگرافی زنان را یک پرستار دوره دیده انجام می‌دهد، نتیجه آن مورد تایید متخصص زنان هست و بیمه هم آن را پرداخت می‌کند.»
وی با تاکیدبر اینکه ما هم اگر بخواهیم در بخش نسخه‌نویسی این کار را انجام دهیم، باید چنین پرستاری را تربیت کنیم، تصریح می کند: «باید سرفصل‌های مورد نیاز مشخص باشد، اعم از اینکه این پرستاران چه دوره‌هایی را باید به لحاظ تئوری یا کارگاهی برای خود نسخه نویسی بگذرانند تا بتوانند این کار را انجام دهد.»
روش تجویز داروها متفاوت است
در همین ارتباط «دکتر اورمان نظامی» متخصص داخلی در گفت‌وگو با «پالنا» معتقد است که به طور کلی روش تجویز داروها به‌صورت علمی به چند شکل صورت می‌گیرد که داروهای پیش‌خوانی و داروهای تجویز شده توسط پرستار دوره دیده، دو شکل متفاوت از آن است: «داروهای پیش‌خوانی داروهایی هستند که نیاز به تجویز پزشک نداشته و داروخانه می‌تواند بنا به درخواست بیمار آنها را ارائه نماید. اما در سیستم‌های پیشرفته پزشکی گروهی از پرستاران دوره‌های فوق لیسانس یا تکمیلی را می‌گذرانند و در شرایطی که تعداد پزشک به‌خصوص در اورژانس‌ها جهت پوشش کامل کافی نباشد، گروهی از داروها جهت تجویز توسط پرستاران فوق مجاز شناخته می‌شوند.»
وی می‌افزاید: «همچنین گروه دیگری از داروها نیز که مورد نیاز دائمی بیماران است، مانند برخی داروهای خوراکی ضد دیابت در کلینیک‌های دیابت با رعایت پروتکل‌ها توسط پرستاران دوره دیده در هر رشته تخصصی و به‌صورت مجزا و زیر نظر پزشک و تایید ایشان از قبل، قابل تجویز است.»
نظامی شکل دیگر تجویز داروها را به صورت داروهای مورد تجویز پزشک عمومی یا خانواده معرفی و تصریح می‌کند: «خیل وسیعی از داروها در زمینه‌های مختلف در این مقوله می‌گنجد که توسط پزشک معالج تجویز شده و اجازه استفاده پیدا می‌کند. همچنین نوع دیگر به صورت داروهای تخصصی و فوق است که شامل داروهایی می‌شود که مجاز به تجویز توسط پزشکان متخصص یا فوق تخصص در آن رشته هستند و قاعدتا تحت پوشش بیمه قرار می‌گیرند.»
پای بیمه‌ها در میان است
مساله مهمی که دکتر نظامی به آن اشاره می‌کند، تحت پوشش قرار گرفتن بیمه است. درواقع اجرای طرح نسخه‌نویسی پرستاران فارغ از تمام مزایا و معایب احتمالی آن، وابستگی شدیدی به همراهی شرکت‌های بیمه‌گر و پوشش آنها دارد.
«دکتر هادوی» لزوم پوشش بیمه‌ای را یک مقوله بسیار مهم معرفی و تصریح می کند: «طرح نسخه‌نویسی پرستاران باید با سازوکاری انجام شود که بعد از اجرا، بیمه‌ها نیز پرداخت آن را تقبل کنند. درواقع قرار است به جای یک پزشک عمومی طرف قرارداد با بیمه، یک پرستار این کار را بکند، لذا حتما باید با بیمه قرارداد داشته باشد نه اینکه مریض پول بیشتری از جیب خود پردااخت کند صرفا به این دلیل که پرستار با بیمه قرارداد ندارد.»
وی ادامه می‌دهد: «اگر بحث بیمه حل شود، اجرای طرح نسخه نویسی پرستاران می‌تواند مزیت‌هایی هم داشته باشد که یکی از آنها ارزان‌تر شدن تجویز بعضی از داروها، پرداخت کمتر از جیب مریض و دسترسی آسان‌تر است. از طرفی تعدادی پرستار نیز می‌توانند شغل دیگری در کنار پرستاری پیدا کنند که به تامین هزینه‌های آنها کمک شود.»
«دکتر نظامی» نیز به اهمیت بحث بیمه‌ها اشاره می‌کند و با بیان اینکه در کشور ما بسیاری از داروها، مجاز به تجویز توسط اغلب پزشکان هستند، تصریح می‌کند: «اما مساله اینجاست که بیمه‌گران در صورت تجویز توسط پزشک خارج از آن حوزه، دارو را تحت پوشش قرار نمی‌دهند. قابل ذکر است که نقش داروسازان به‌صورت علمی، نقد داروهای تجویزی بر اساس شرح حال دقیق و پیشگیری از side effect های احتمالی است. همچنین در بیمارستان‌ها متخصصین فارماکولوژیست بالینی نیز علاوه‌بر پیشگیری از عوارض دارویی، وظیفه پشتیبانی علمی از پزشکان در زمینه دارو را دارند.»
شرایط در کشور ما چگونه است؟
در شرایط فعلی که سطح کیفی آموزش رشته‌های پزشکی به دلیل افزایش بی حساب و کتاب ظرفیت‌ها به‌شدت افت کرده، ارایه چنین راهکاری فقط یک قوز بالا قوز است. این را دکتر نظامی می‌گوید: «از طرفی شاهدیم که بسیاری از داروها بدون نسخه در دسترس عموم قرار می‌گیرد و خیلی از بیماران در مرحله اول بیماری خود نخست به خود درمانی و خانواده درمانی می‌پردازند و سپس در صورت ادامه بیماری، به پزشکان مراجعه می‌کنند. متاسفانه بدون هیچ تعصبی شاهدیم که تجویز پزشکان تحت تاثیر باورهای اشتباه قاطبه مردم است و صد البته خود جامعه پزشکی نیز مقصر است که یکی از علل مصرف بالای دارو در ایران است. از طرفی ارزان بودن دارو تا مدتی قبل نیز عامل مهم ادامه این رویه غلط در کشور ما بوده است.»
به گفته دکتر نظامی قطعا قدم گذاشتن به یک مرحله جدید در تجویز دارو بصورت تعجیلی و نسنجیده و بدون برنامه‌ریزی صحیح، فاجعه‌بار خواهد بود. به‌خصوص با توجه به روتین‌های سطح جامعه و عادت‌های مردم و کادر درمان و سطح آموزش آنان، هرگز نباید نسنجیده عمل کرد و امیدوارم که این تذکر جدی گرفته شود .در پایان باید گفت که مطالعه دقیق راهکارها و تجارب کشورهای پیشرفته با توجه به سطح آموزش و میزان دانسته‌های پرستاران و پزشکان آنها بسیار مورد نیاز است.»
پایان پیام/
محسن طاهرمیرزایی
