آمار بالای خودکشی در شهرهای حاشیه تهران

به گزارش پایگاه خبری پزشکان و قانون (پالنا)، در کنار این استان‌ها شهرهای استان تهران مثل ملارد، قدس، رباط‌کریم، شهریار، قرچک، ورامین، پیشوا و پاکدشت هم آمارهای بالایی در زمینه خودکشی دارند.

برای اردشیر بهرامی جامعه‌شناس و پژوهشگر این سوال مطرح می‌شود که چه اتفاقی افتاده که شهرهایی مانند چهاردانگه و اسلامشهر به اندازه استان ایلام، آمار خودکشی دارند؟

خودکشی کودکان و نوجوانان، موضوع اصلی نشست هم‌اندیشی درباره بحران خودکشی کودکان و نوجوانان بود، اما در ادامه موضوعات کلی‌تری درباره خودکشی مطرح شد و حسن عشایری عصب‌شناس، شیوا دولت‌آبادی روانشناس و اردشیر بهرامی جامعه‌شناس و پژوهشگر، آمار و تحلیل‌های‌شان را مطرح کردند.در همین نشست که از سوی انجمن حقوق کودکان برگزار شد، اعلام شد که 80 درصد خودکشی‌های کشور تا سال 1390 مربوط به افراد زیر 30 تا 35 سال و در سال 1400، 60 درصد خودکشی‌ها در کشور مربوط به افراد بین 30 تا 50 سال بود.

اردشیر بهرامی جامعه‌شناس و پژوهشگر در همین نشست با اشاره به مطالعات خود در زمینه خودکشی در استان‌های ایلام، لرستان، کرمانشاه و خوزستان گفت: این استان‌ها را می‌توان به‌عنوان یکی از کانون‌های اصلی خودکشی در دنیا شناخت. شیوه بررسی فعلی درخصوص آمارهای خودکشی که طبق آن به‌ ازای هر صدهزار نفر این موارد بررسی می‌شود نادرست است، وقتی جمعیت قربانیان خودکشی را بین جمعیت 80 میلیونی تقسیم می‌کنید به رقم ناچیزی می‌رسید اما وقتی در یک شهر یا استان تمرکز می‌کنید متوجه می‌شوید که آنجا فاجعه است.

وی با اشاره به آمارهای بالای خودکشی در شهرهای مختلف استان‌های خوزستان، ایلام، کرمانشاه و کهگیلویه و بویراحمد افزود: این مسیر مانند یک خط گسل زلزله است و چند ویژگی ساده دارد، همه این شهرها در انزوای جغرافیایی قرار دارند، شاخص‌های توسعه در پایین‌ترین سطح قرار دارد و بالاترین آمار مهاجرفرستی، بیکاری و فقر در آنها دیده می‌شود.

این پژوهشگر ادامه داد: اگر ما هم بخشی از اهالی این مناطق باشیم و بخواهیم زندگی کنیم یک راه بیشتر نداریم و آن اینکه کنکور دهیم و وارد دانشگاه شویم، بخشی از متغیرهای اجتماعی ما در سطح کلان است، شهرهای استان تهران مانند ملارد، قدس، رباط‌کریم، شهریار، قرچک، ورامین، پیشوا و پاکدشت، بالاترین آمار خودکشی را دارند. چه اتفاقی افتاده که چهاردانگه و اسلامشهر به‌اندازه ایلام خودکشی دارد؟ به‌عنوان مثال این آمار در استان ایلام، 12 در 100هزار نفر و در چهاردانگه، 16 در 100هزار نفر است.

بهرامی استان‌های ایلام، لرستان و کرمانشاه را به‌عنوان خوشه‌های مهاجرفرستی معرفی کرد و گفت: تمام مهاجرت‌های استان تهران در یک شبکه خویشاوندی درهم‌تنیده اجتماعی و فرهنگی قرار دارد. برای مثال بیشتر مهاجران پیشوا، ساکن استان‌های شرق کشور و مهاجران غرب تهران بیشتر در استان‌های غرب کشور ساکن هستند.

وی اظهار کرد: وقتی افراد به حاشیه شهرها مهاجرت می‌کنند در یک ساخت ناهمگن اجتماعی قرار می‌گیرند. آنها تشکیل طایفه نمی‌دهند فقط در کنار هم قرار می‌گیرند و دیگر کنشگری و آداب و رسوم ندارند. خودکشی فقط حاشیه‌نشینی و مهاجرت نیست بلکه با ساختار نامتجانس شهرهای اطراف تهران هم در ارتباط است. مثلاً در پاکدشت چند نوع حاشیه‌نشینی داریم که با هم ترکیب می‌شوند.

این پژوهشگر گفت: در 10 سال 1387 تا 1396 تنها 8 درصد خودکشی‌کنندگان زیر 18سال سن داشتند و در سال 1400 این عدد به 10 درصد رسید، اگر تنها روی کودکان و نوجوانان متمرکز شویم، این عدد بسیار بالاست. برخی آمارها نشان می‌دهد که اتفاقی تلخ در جامعه افتاده، 80 درصد خودکشی‌های ما تا سال 1390 مربوط به افراد زیر 30 تا 35 سال و در سال 1400، 60 درصد خودکشی‌ها در کشور بین 30 تا 50 سال بوده است. براساس بررسی‌هایی که روی این آمارها انجام شده فکر می‌کنم به سمت مدل‌های جهانی درخصوص مدل‌ها و شاخص‌های سنی و جنسی خودکشی حرکت می‌کنیم.

بهرامی به عوامل دیگر خودکشی اشاره کرد و گفت: در خانواده فضای گفت‌وگویی بیماری داریم یعنی نمی‌توانیم باهم گفت‌وگو کنیم، زیرا قدرت چانه‌زنی وجود ندارد و نمی‌توانیم درباره مسائل خانواده گفت‌وگو کنیم تا فهم ارتباطی شکل بگیرد. ما برای رسیدن به گفت‌وگوی آزاد و رها از سلطه و رسیدن به تصمیمات مشترک در فضای خانواده نیازهایی داریم، با توجه به وجود منزلت اجتماعی و سرمایه فرهنگی پایین در خانواده‌هایی که به حاشیه‌ها یا به تهران مهاجرت می‌کنند کودکان و نوجوانان در این فضاها بیشتر آسیب‌ می‌بینند.

وی تصریح کرد: ساختار خانواده‌ها به‌شکل اقتدارگرایانه و مردسالارانه است. نگاه مردسالارانه باعث می‌شود فضای کنشگری خانواده‌ها از بین برود و تبدیل به یک فضایی همراه با خشونت فیزیکی شود، همین شرایط باعث تضعیف فضای کنشگری و حمایتی می‌شود. در شهرهای مهاجرفرست، شبکه خویشاوندی داریم که از یکدیگر حمایت می‌کنند اما بعد از مهاجرت تضعیف می‌شود و به‌جای آن ساختار خانوار بر خانواده را داریم یعنی زن، شوهر و فرزند، در این وضعیت حمایت خانواده وجود ندارد.

این پژوهشگر در ادامه صحبت‌هایش به مصاحبه‌های خود با نجات‌یافتگان از خودکشی اشاره کرد و گفت: آنها می‌گویند که خودکشی از کودکی تا روزی که وقوع یافته همراه‌شان بوده است. در وجود این افراد زندگی پررنج تبدیل به یک هسته نامقتدر شده است، یعنی هسته این افراد به جایی و کسی وصل نیست، این افراد نمی‌توانند حمایت کنند و از کسی هم حمایت نمی‌گیرند. در این شرایط فرد دچار ناتوانی در تحمل و مدارا با مشکلات می‌شود و به‌دلیل نداشتن تاب‌آوری و منابع حمایتی ترجیح می‌دهد خودکشی کند. در بحث خودکشی نوجوانان نابه‌سامانی خانواده تجربه‌های تلخ کودکی و تروماهای کودکی باعث آماده‌شدن شرایط برای خودکشی‌شان می‌شود.

وی افزود: خودکشی به همان میزانی که سخت است قابل پیشگیری است اما دانش پیشگیری و نهادهای مداخله‌گر دراین‌زمینه نداریم. اورژانس اجتماعی البته اقدامات خوبی انجام می‌دهد و یک‌سال در ارتباط با بیش از 2هزار خودکشی در تهران مداخله می‌کند. برای پیشگیری از خودکشی باید خانواده‌، اجتماع،‌ محله و نهادهای مدنی و دولت اقدام به تسهیل‌گری کنند، آگاهی‌بخشی انجام دهند و منابع حمایتی موجود در جامعه را تقویت کنند.

شیوا دولت‌آبادی روانشناس نیز با اعلام اینکه سالانه در جهان بین 800 هزار تا یک‌میلیون نفر خودکشی می‌کنند گفت: این پدیده در گروه‌های جمعیتی به‌صورت متفاوت رخ می‌دهد. مثلاً در آمریکا مردان سفیدپوست بیش از دیگران خودکشی می‌کنند درحالی‌که انتظار داریم افراد تحت فشار مالی و اقتصادی بیشتر در شرایط خطر باشند، ازطرف‌دیگر در جهان خودکشی در میان جمعیت نوجوانان یک پیک دارد. همچنین گفته می‌شود که تا حدود سنین 40 تا 50سالگی هم شاهد اوج خودکشی هستیم. در افراد مسن نیز به‌دلایل مختلفی این پدیده مشاهده می‌شود.

وی افزود: 20 برابر خودکشی‌های منجر به مرگ اقدام به خودکشی رخ می‌دهد، یعنی افرادی که دست به خودکشی می‌زنند اما موفق نمی‌شوند، در سال‌های اخیر در کشورهای مرفه رشد خودکشی کُند بوده، اما در کشورهای در حال توسعه و فقیر این مسئله افزایش قابل‌توجهی داشته است، آنچنان که در کشور خودمان نیز این پدیده را بیشتر مشاهده می‌کنیم. مهم است که دریابیم چه‌میزان از خودکشی‌ها مربوط به فقر و چه‌میزان مربوط به سایر ناملایماتی است که در این جوامع تجربه می‌شود.

این روانشناس گفت: معمولاً خودکشی منجر به مرگ در مردان بیش از زنان است و در مقابل زنان اقدام به خودکشی بیشتری نسبت به مردان دارند که دلایل این تفاوت نیز تحلیل‌های مختلفی دارد. همچنین براساس آمارهای جهانی به‌صورت شگفت‌انگیز زنان در کشورهای چین و سریلانکا بیشتر از مردان خودکشی منجر به مرگ دارند، براساس گزارش‌ها برخی افراد پیش از خودکشی یک تصادف نزدیک به مرگ داشته‌اند، به‌نظر می‌رسد فرد یک‌بار خودکشی ناموفق داشته است. عوامل شناخته‌شده خودکشی در آمارها تمام علت‌هایی نیست که وجود دارد، مانند اختلالات روانی به‌ویژه افسردگی و اسکیزوفرنی یا عواملی مانند تبعیض،‌ خیانت، ‌بی‌عدالتی، ‌فقر و سوءاستفاده، ‌سابقه سوءمصرف مواد و عامل مداخله‌گر ژنتیکی که به‌تازگی کشف شده است.

دولت آبادی در خصوص کسانی که از خودکشی نجات یافته‌اند نیز گفت: نجات‌یافتگان از خودکشی درباره تکانه‌هایی صحبت می‌کنند. آنها می‌گویند که دچار هیجان‌های شدید و غیرقابل تحمل شده‌اند. شناخت اصطلاح درد روانی هم کمک‌کننده است. این درد هم مانند درد جسمی است، در این شرایط فرد می‌گوید که درد روانی شدید و غیرقابل تحملی را حس کرده است، دهه‌هاست که تلاش در این راه نتوانسته کمکی به ما کند، شاید مطالعه شرایط روانی نجات‌یافتگان راه‌گشا باشد.

وی به نقش مشکلات دوران کودکی بر وقوع خودکشی اشاره کرد و افزود: گفته می‌شود که دوران کودکی پُرمشکل نقش زیادی در وقوع خودکشی دارد، مانند عواطف و دل‌بستگی‌های سطحی و غیرقابل اتکا. کودکانی که در شرایط سخت بزرگ شده‌اند دچار یک احساس تهدیدشدگی دائمی‌اند، همچنین کودکانی که مدام کتک خورده‌اند یا مورد غفلت قرار گرفته‌اند، دچار پدیده حرمت‌نداشتن بدن هستند و رابطه مناسبی با بدن‌شان ندارند. بسیاری از افرادی که دست به خودکشی زده‌اند احساس می‌کردند در تله افتاده‌اند که می‌تواند ناشی از تجارب سخت زندگی‌شان باشد. کشمکش درونی اگر با تله ترکیب شود باعث منفی‌نگری شدید می‌شود و می‌تواند همه‌چیز را سخت‌تر کند.

دولت‌آبادی گفت: تنها 30 درصد از افسرده‌ها دست به خودکشی می‌زنند، بیماری‌های روان نیز دلیل کافی برای اقدام به خودکشی نیست. روان‌پزشکان می‌گویند خودکشی اختلال روانی نیست و تحقیقات ژنتیک هم این موضوع را تایید نمی‌کنند. آموزش مهارت‌های زندگی، تحکیم روابط با نهادهای حمایتی، آموزش‌های عملی و... می‌تواند در پیشگیری از خودکشی موثر باشد، دارودرمانی، روان‌درمانی، توجه به شبه‌خودکشی‌ها، توجه به خودکشی‌های پنهان، امکان دسترسی به تلفن‌های کمک‌رسان،‌ همه‌گیری توجه به حقوق کودکان و غربالگری نیز ازجمله راهکارهای موثر هستند.

وی با اشاره به خودکشی 5 دانش‌آموز شامل یک‌ پسر و 4 دختر در آبدانان استان ایلام به فاصله 50 روز افزود: دو نفر از این کودکان دخترعمو بودند که یکی از آنها در مراسم چهلم آن‌یکی خودکشی کرد. یعنی رفتاری الگوبرداری‌شده و نمادین. همه این کودکان نیز خود را حلق‌آویز کردند. آنچه بررسی وضعیت این خانواده‌ها نشان می‌داد حکایت از فقر مادی و مشکلات حاد تحصیلی و حمایت کم خانواده نداشت. در این اتفاق برخی از تعارض بین‌نسلی گفتند، اما یکی از والدین که حاضر شده بود با خبرنگار محلی صحبت کند گفته بود که حرف‌زدن مشکلی راحل نمی‌کند وقتی کار و کارخانه نیست، امیدی هم نیست. بنابراین فضا برای این کودکان تنگ و ناامیدکننده بوده است. فضای زیبا و زندگی‌بخش‌ در آن شهر نبوده است.

در ادامه حسن عشایری عصب‌شناس با اشاره به تاثیر هیجانات در وقوع خودکشی گفت: در روان‌پزشکی گفته می‌شود که تمام خودکشی‌ها را نمی‌توان پیش‌بینی کرد. قسمتی که می‌توان پیش‌بینی کرد را باتوجه به دانش نوروسایکولوژی، رابطه مغز و محیط و فعالیت‌های ذهن و ادراک و آگاهی بررسی کردم. بخشی از موارد خودکشی را می‌توان پیش‌بینی و از آنها پیشگیری کرد، در کشورهای آمریکایی به‌تازگی تحقیقات جالبی در حوزه عصب‌شناسی انجام شده و طبق برخی نظریات این حوزه درباره خودکشی به موضوع "خود" پرداخته شده است. طبق این دیدگاه "خود" در داخل جمجمه ساخته نمی‌شود بلکه در آینه دیگران ساخته می‌شود.

وی به تازه‌ترین کشفیاتی که در حوزه مغز انجام شده اشاره کرد و افزود: در این کشفیات به موضوع سلول‌های آینه‌ای پرداخته شده که دیدن، شنیدن و صدا را پردازش می‌کند. "خود" تنها نیست و وقتی یک‌نفر خودکشی می‌کند، مانند یک قبض جریمه برای دیگران است و ما آن را نادیده می‌گیریم. باید "خود" شخص را تقویت کنیم. من را فراموش کن، اما خودت را گم نکن.

وی افزود: از نظر عصب‌شناسی اگر عقل افسرده یا خرد کاهش پیدا کند نیمکره راست غالب می‌شود و هیجانات منفی بروز می‌کند، درنهایت فرد به پوچ‌گرایی می‌رسد. از نظر عصب‌شناسی پیشنهاد ما این است که بیشتر به هیجانات و عواطف پرداخته شود، از نظر عصب‌شناسی حفظ تعادل بین عواطف و هیجانات به پیشگیری از خودکشی کمک می‌کند و این موضوع فقط به علم محدود نمی‌شود. به جوانان باید هنر زندگی را آموزش داد. حفظ موجودیت یعنی اینکه بتواند "خود" را در زندگی روزمره حفظ و تقویت کند.