بحران زنانه شدن مشکلات سلامت روان

به گزارش پایگاه خبری پزشکان و قانون (پالنا)، موضوع تازه‌ای نیست، تفاوت بین زنان و مردان در ابتلا به اختلال‌ها و مشکلات سلامت روان یا دریافت تشخیص‌های متفاوت برای گروه‌های جنسی متفاوت از طرف روانپزشکان و روانشناسان، به اندازه عمر این علوم قدمت دارد.

با این حال هر از چندی تحقیقات تازه‌ای با محوریت تفاوت جنسیت در دریافت تشخیص‌های مربوط به سلامت روان، نو به نو مطرح می‌شود تا به این مساله تاکید شود که زن‌ها و مردها هم در ابتلا به مشکلات سلامت روان و هم در دریافت تشخیص‌های مربوط به سلامت روان با یکدیگر متفاوت هستند.

یکی از مهم‌ترین تحقیقاتی که می‌توان در این موضوع به آن اشاره کرد تحقیقی است مربوط به بیش از بیست سال پیش که در ژورنال ابنورمال سایکولوژی منتشر شده است، طبق نتایج این تحقیق زنان در تماس با روانپزشکان و روانشناسان بیشتر تشخیص بیماری‌های طیف اضطراب و افسردگی را دریافت می‌کنند در حالی که مردان بیشتر با تشخیص اختلال‌های مصرف و سوءمصرف و همین طور اختلال‌های ضد اجتماعی رو به رو می‌شوند.

محققان این پژوهش می‌گویند تفاوت بین زن و مرد از آنجا ناشی می‌شود که زنان بیشتر تمایل دارند احساسات خود را درونی و از بروز دادن آنها خودداری کنند در حالی که مردان بیشتر تمایل دارند احساسات خود را بروز و آنها را به دیگران نمایش بدهند، منتها نه با حرف زدن و گریه و خنده بلکه با رفتارهای تکانشی، سوءمصرف و انواع و اقسام درگیر شدن با دیگران شامل درگیری‌های محل کار، پرخاشگری، نزاع خیابانی، خشونت خانگی و ... 

داده‌های آماری تقریبا در تمام دنیا نشان می‌دهد که زنان و مردان در مراجعه به مراکز دریافت خدمات سلامت روان با یکدیگر متفاوت هستند. مردان کمتر از زنان با کارشناسان بهداشت روان مشورت می‌کنند. وقتی صحبت از مراقبت‌های عمومی به میان می‌آید، نابرابری‌های جنسیتی آشکارتر است اما وقتی صحبت از مراقبت‌های تخصصی یا بستری در بیمارستان پیش می‌آید، این نابرابری‌ها محو می‌شوند.

این تفاوت در استفاده از مراقبت‌های بهداشت روانی بین مردان و زنان را نمی‌توان با کمبود نیاز توضیح داد. ماجرا این نیست که زنان نیاز بیشتری به خدمات روان دارند در حالی که مردان نیاز کمتری را تجربه می‌کنند ماجرا بیشتر شبیه این است که مردان به جای حرف زدن دست به عمل می‌زنند در صورتی که زنان مایل هستند بیشتر با دیگران در مورد مشکلات‌شان صحبت کنند.

شیوع افسردگی و اختلالات خوردن در دوران نوجوانی در دختران نوجوان بیشتر از پسران است. پسران نوجوان بیشتر از دختران در معرض مشکلات بروز خشم، رفتارهای پرخطر و خودکشی هستند. از نظر آماری دخترها در مواجهه با مشکلات نوجوانی بیشتر در خود فرو می‌روند و گوشه‌گیری می‌کنند در صورتی که پسرها بیشتر از خانه خارج می‌شوند رفتارهای پرخطر انجام می‌دهند، دست به خشونت می‌زنند و مصرف مواد مخدر و الکل و مانند آن را امتحان می‌کنند.

زنان در بزرگسالی فراوانی بیشتری از افسردگی و اضطراب دارند در حالی که مردان از اختلالات مصرف مواد و رفتارهای ضد اجتماعی بروز می‌دهند. زنان همچنین به دلیل عوامل ژنتیکی و بیولوژیکی بیشتر درگیر اختلالات افسردگی و اضطراب می‌شوند.

بر اساس دیدگاه‌های ساخت‌گرایی اجتماعی تفاوت‌های جنسیتی در فرد وجود ندارد، بلکه به‌طور فعال در تعاملات اجتماعی «باز» تولید می‌شود. مردان و زنان به دلیل ایده‌های فرهنگی زنانگی و مردانگی، نه به دلیل هویت، نقش‌ها یا ویژگی‌های روانشناختی از یکدیگر متفاوت می‌شوند و به شیوه‌های متفاوتی رفتار می‌کنند.

مردم عقاید مشابهی در مورد اینکه چه رفتاری برای مردان و زنان قابل قبول است، دارند و پیوسته درگیر ایجاد درک تفاوت جنسیتی در طول برخوردهای اجتماعی هستند. تفاوت‌های جنسیتی در ادراک پریشانی و الگوهای جست‌وجوی مراقبت‌های بهداشتی از فردی به فرد دیگر متفاوت است. بسیاری از مطالعات در ایالات متحده نشان می‌دهد که زنان به نسبت مردان درجات بالاتری از پریشانی گزارش می‌کنند و در شرایط یکسان با مردان بیشتر ممکن است که درگیر اختلال‌های عاطفی یا تجربه عمیق‌تر نشانگان بیماری‌های مربوط با سلامت روان باشند.

حرف زدن از احساسات، مراقبت‌های بهداشتی از باقی اعضای خانواده یا گروه دوستان و درخواست کمک از دیگران، همگی به عنوان ویژگی‌های زنانه در نظر گرفته می‌شوند. در حالی که جامعه این طور تلقین می‌کند که انتظار می‌رود مردان از نظر عاطفی پایدار باشند و رفتاری قوی، مستقل و متکی به خود داشته باشند. در نتیجه مردان تشویق می‌شوند تا با پنهان‌کردن نیازهای بهداشتی خود و امتناع از مراجعه به متخصصان سلامت روان، برای انطباق با نقش مردانه اجتماعی، خود را در تقابل با زنان تعریف کنند.

مردان ممکن است به دلیل این تعارض نقش جنسیتی در جست‌وجوی کمک حرفه‌ای مردد باشند و اگر هم‌ زمانی احساس کنند که ناچار هستند به متخصصان حوزه سلامت روان مراجعه کنند، آن را بیشتر شبیه یک ننگ یا رفتار دون شأن خودشان درک کرده و از حرف زدن در مورد آن خودداری می‌کنند.

مردان بیشتر از زنان ترجیح می‌دهند که به تنهایی با مشکلات ناشی از مسائل مربوط به بهداشت روان مقابله کنند. وقتی هم که تصمیم می‌گیرند به دنبال کمک حرفه‌ای باشند، تمایل دارند راه‌حل سریع و آسان را انتخاب کنند. در نتیجه مردان در هنگام تجربه ناخشنودی‌های مربوط به بهداشت روان بیشتر تمایل دارند که به روانپزشک مراجعه کنند، در صورتی که زنان مراجعه به روانشناس یا درمان‌های مبتنی به گفت‌وگو را ترجیح می‌دهند.

ساناز جعفرزاده روانپزشک و روان درمانگر تحلیلی در این خصوص گفت: در حوزه سلامت روان جامعه ایران هم مثل باقی دنیاست، افسردگی و اضطراب در زن‌ها بیشتر است اما نشانگان رفتارهای مربوط به سوء‌مصرف مواد بیشتر در مردان دیده می‌شود، پرخاشگری هم بیشتر در بین مردان دیده می‌شود. برای اینکه بسنجیم که از نظر مراجعه برای دریافت خدمات سلامت روان وضعیت جامعه ایران چگونه است به نظر من مهم است که بین مراجعه در کلینیک‌های خصوصی و مراجعه در کلینیک‌های عمومی تفاوت قائل شویم.

وی افزود: برای من که در بیمارستان دولتی کار کرده‌ام این مساله کاملا مشهود است که در بین مردم طبقه متوسط و فقیر یعنی میانگین جامعه که برای دریافت خدمات به بیمارستان‌های دولتی مراجعه می‌کند زنان بیشتر برای درمان مراجعه می‌کنند. همین طور این مساله هم در کلینیک‌های دولتی و هم در کلینیک‌های خصوصی مشهود است که مردان وقتی برای دریافت خدمات سلامت روان مراجعه می‌کنند معمولا از طرف زنان تشویق شده‌اند و همین طور اغلب همراه زنان برای دریافت خدمات سلامت روان مراجعه می‌کنند.

این روانپزشک و روان درمانگر تحلیلی ادامه داد: بسیار کم پیش می‌آید که مردان خودشان تصمیم بگیرند که برای درمان مراجعه کنند یا اینکه بدون اینکه از طرف کسی هل داده شوند به فکر درمان بیفتند. هرچند در طبقات بالاتر ممکن است رویه‌هایی غیر از این دیده شود و در مطب‌ها ممکن است رویه متفاوتی وجود داشته باشد، اما حتی در مطب‌های خصوصی هم این مساله صادق است که زنان بیشتر به درمان تحلیلی مراجعه می‌کنند.

جعفرزاده گفت: مردان بیشتر نگران داغ ننگ مراجعه برای دریافت خدمات سلامت روان هستند و به همین دلیل یا کمتر مراجعه می‌کنند یا کمتر در مورد آن حرف می‌زنند. این مساله باعث می‌شود که این تصور پیش بیاید که نگرانی در مورد سلامت روان امری زنانه است، اما همه گیرشناسی‌ها به ما نشان می‌دهند که از نظر توزیعی تفاوت چندانی بین مرد و زن در مورد ابتلا به مشکلات سلامت روان وجود ندارد هر چند ممکن است زنان و مردان سمپتوم‌های متفاوتی را مطرح و با مشکلات متفاوتی برای درمان یا به متخصص‌های متفاوتی در حوزه سلامت روان مراجعه کنند.

ساناز حلمی روانپزشک و روان‌درمانگر نیز در این خصوص گفت: به نظر من تفاوت بین زن و مرد در مراجعه به خدمات سلامت روان تفاوت پیش فرض گرفته شده نیست. من بر اساس تجربه‌ام دریافته‌ام که مردان بیشتر به دلایلی غیر شخصی به درمان مراجعه می‌کنند، دلیل مراجعه آنها اغلب بیرون از خودشان است. مساله آنها یا خیانت است یا ورشکستی است یا مهاجرت و ...، گاهی هم وقتی به زوج‌درمانی مراجعه می‌کنند از طرف زوج درمانگران به درمان شخصی ارجاع می‌شوند.

وی افزود: همین طور است وقتی کودکان‌شان را برای درمان می‌برند و از طرف درمانگر کودکان‌شان توصیه می‌شوند یا به درمانگر شخصی ارجاع داده می‌شوند. این تفاوت هم بین زن و مرد شایع است که وقتی در زوج‌درمانی هستند یا وقتی بچه‌های‌شان برای درمان مراجعه کرده‌اند و درمانگران کودکان آنها توصیه کرده‌اند که پدر و مادر هر کدام جداگانه برای درمان مراجعه کنند زن‌ها معمولا بیشتر از مردان تمایل دارند و بیشتر از مردان پیگیر هستند و به نسبت مردان به سرعت بیشتری برای درمان فردی مراجعه می‌کنند در صورتی که مقاومت مردان برای دریافت خدمات سلامت روان بیشتر است.

این روانپزشک و روان‌درمانگر اامه داد: گاهی مردان به دلیل توصیه شریک زندگی‌شان یا به دلیل اینکه می‌خواهند آماده ازدواج شوند و نامزدشان از آنها خواسته است که به درمان فردی مراجعه کنند برای درمان مراجعه می‌کنند و خیلی کم پیش می‌آید که مردان در پاسخ به این سوال که چرا به درمان روانشناختی مراجعه کرده‌اید، بگوید که خودم فکر کردم که به این درمان نیاز دارم. اغلب این طور است که با توصیه دیگری برای درمان مراجعه می‌کند.

حلمی گفت: بین زنان و مردان از نظر شکایت‌ها و رفتاری که در مواجهه با خدمات سلامت روان انجام می‌دهند هم تفاوت‌هایی وجود دارد. زن‌ها معمولا بیشتر از احساسات خودشان آگاه هستند و زودتر و با مقاومت کمتر برای دریافت خدمات سلامت روان مراجعه می‌کنند همین طور زن‌ها بیشتر در مورد خودشان حرف می‌زنند در حالی که مردها بیشتر در مورد دیگران حرف می‌زنند.

وی تصریح کرد: زن‌ها معمولا راحت‌تر می‌گویند که خودشان چه اشکالات و ناراحتی‌هایی را تجربه می‌کنند در صورتی که مردها بیشتر اشکالات را در بیرون از خودشان می‌بینند. این داده‌ها که می‌گوید مردان پرخاش بیشتری نسبت به جهان بیرون از خودشان و گاهی نسبت به خودشان دارند هم در تجربه من صادق بوده است. از طرف دیگر زنان بیشتر مایل هستند که چیزها را به درون خودشان نسبت بدهند و خودشان را کنترل کنند بنا بر این زنان با شکایت‌های اضطراب و افسردگی بیشتر مراجعه می‌کنند تا مردان. همین طور تجربه من نشان می‌دهد که مردان راحت‌تر از زنان با دارو کنار می‌آیند در صورتی که زنان اندکی مقاومت بیشتری به دارو نشان می‌دهند.

وی افزود: در شخصیت مرزی مشکلات هویت و تکانه‌ای بودن و نوسان خلق بیشتر گزارش می‌شود و عمده پژوهش‌ها این نوع اختلال شخصیت را در زنان بیشتر گزارش می‌کنند. اکثر منابع روانپزشکی به این مساله اشاره می‌کنند که اخلال‌های خلق مثل افسردگی و اضطراب در زنان بیشتر دیده می‌شود. در ایران هم تقریبا داده‌ها همین مساله را تایید می‌کنند. در مورد مراجعه به درمان روانشناختی می‌توان این مساله را تایید کرد به‌طور کلی زن‌ها بیشتر برای درمان مراجعه می‌کنند تا مردان.

این روانپزشک ادامه داد: علت‌های مختلفی هم برای این مساله وجود دارد و مهم‌ترین علت این است که در جوامع سنتی و مردسالار نقش‌های متفاوتی برای زنان و مردان تعریف می‌شود که مردان را از حرف زدن در مورد احساسات خودشان منع می‌کند. به‌طور سنتی انگاره‌های مردسالارانه حرف زدن از احساسات را با ضعف و بی‌قدرتی یکی می‌گیرد و مردان مایل نیستند با این تصویر درآمیخته شوند و به همین دلیل برای مراجعه جهت دریافت خدمات سلامت روان محدودیت‌های بیشتری احساس می‌کنند.

شیرخدا گفت: از طرفی تصویر مردانگی که با قدرت و کنترل و استقلال گره خورده در صورتی که داشتن مسائل روانشناختی به نوعی به ضعف گره خورده است و مردان از اینکه ابراز ضعف کنند، خودداری می‌کنند، در صورتی که زنان در این مورد احساس محدودیت کمتری دارند. همین‌طور این نگاه وجود دارد که مشکلات روانشناختی ناشی از ضعف شخصیت است و در نتیجه مردان کمتر مایل به ابراز آن هستند. محدود کردن مردان برای حرف زدن در مورد احساسات هم موضوع دیگری است که باعث می‌شود مردان هم احساسات خود را کمتر بشناسند و هم کمتر درمورد آنها حرف بزنند.

این روانپزشک ادامه داد: علاوه بر اینکه به نظر می‌رسد برخی مشکلات سلامت روان در زنان بیشتر از مردان مورد اشاره قرار می‌گیرد خوب است به این مساله توجه داشته باشیم که تحقیقات متعددی نشان می‌دهند مردان نسبت به زنان تمایل کمتری دارند که ارزش روان‌درمانی را تصدیق کنند و به آن صحه بگذارند. مردان بیشتر تمایل دارند مداخله‌های واقعی مانند مصرف برخی چیزها از جمله داروها را دلیل افزایش آرامش خود توصیف کنند در صورتی که زنان به همراهی با دیگران و حرف زدن با دیگران برای دستیابی به آرامش و سلامتی تاکید بیشتری دارند.

شیر خدا در پایان اضافه کرد: میل به اینکه برخی بیماری‌ها و درمان‌ها را زنانه و برخی را مردانه در نظر بگیریم میلی ناشی از نیاز به تفکیک بین دو جنس و همین طور تثبیت قدرت و نقش‌های جنسیتی موجود جامعه است. این مساله که هر کسی که بدن دارد احساساتی را تجربه می‌کند و این احساسات می‌تواند گاهی به قدری موجب ناخوشی خاطر شود که به سمت ایجاد اختلال در زندگی روزمره حرکت کند غیر قابل انکار است. ساختن این تصویر که برخی حق دارند دچار این اختلال‌ها بشوند و برخی حق ندارند چنین اختلال‌هایی را ابراز کنند در جهت تثبیت وضع موجود و همین طور ظلمی مبتنی بر جنسیت است. روزنامه اعتماد