بحران پنهان در قلب نظام سلامت

 به گزارش پایگاه خبری پزشکان و قانون (پالنا)، یکی از چالش‌های اصلی بهداشت روانی پزشکان فشار کاری شدید و بیش از حد توان است. به‌طور متوسط، یک پزشک در ایران روزانه بیش از 10 ساعت کار می‌کند و در شرایط خاص، این زمان به بیش از 16 ساعت هم می‌رسد. این ساعات طولانی نه تنها باعث خستگی جسمی می‌شود، بلکه فشار روانی شدید ایجاد می‌کند که در بلندمدت سلامت روانی پزشکان را تهدید می‌کند. دکتر محمدرضا شریفی، متخصص روانپزشکی، در این باره می‌گوید: "پزشکان تحت فشار فوق‌العاده‌ای قرار دارند. بار کاری بالا، تعداد بیماران زیاد و دستمزد پایین همه عوامل فشار بر روی روح و روان پزشکان هستند. این افراد نه تنها سلامت دیگران را تأمین می‌کنند، بلکه باید از سلامت روان خود نیز محافظت کنند که متأسفانه در بسیاری از موارد این امر نادیده گرفته می‌شود." 

احساس گناه ناشی از مسئولیت‌های سنگین 

از طرفی پزشکان به دلیل مسئولیت‌های سنگینی که دارند، در معرض احساس گناه و استرس شدید قرار می‌گیرند. گاهی آن‌ها باید تصمیمات بحرانی بگیرند، به ویژه در مواقعی که جان بیماران در خطر است. این فشار روانی می‌تواند منجر به اختلالات شدید روانی مانند افسردگی و اضطراب شود. به گفته یک پزشک اورژانس، "در مواقع بحرانی، وقتی مجبور به تصمیم‌گیری‌های سخت می‌شویم، فشار روحی ناشی از انتخاب درست یا نادرست می‌تواند آسیب‌زا باشد. به‌خصوص زمانی که بیمار بهبود نمی‌یابد یا جان خود را از دست می‌دهد، احساس گناه به شدت روی روح و روان ما تأثیر می‌گذارد." 

در بسیاری از بیمارستان‌ها و مراکز درمانی، کمبود تجهیزات پزشکی و نیروی انسانی به یک بحران جدی تبدیل شده است. پزشکان باید در شرایطی کار کنند که حتی تجهیزات اولیه برای درمان برخی بیماری‌ها موجود نیست. این وضعیت باعث می‌شود که پزشکان با فشارهای مضاعف مواجه شوند، زیرا آن‌ها نه تنها باید به بیماران رسیدگی کنند، بلکه باید در برابر سیستم‌های ناکارآمد نیز مقاومت کنند. 

پزشک منتقدی که نخواست نام او فاش شود، به پالنا می‌گوید: "من روزها با ناتوانی در درمان برخی بیماران مواجه می‌شوم، زیرا امکانات کافی در دسترس نیست. این وضعیت باعث می‌شود که احساس درماندگی کنم و در نهایت روانم تحت فشار قرار بگیرد." 

افزایش تعداد بیماران و کاهش تعداد پزشکان به‌ویژه در شرایط بحران‌های جهانی مانند پاندمی کرونا، فشار کاری بر روی پزشکان را افزایش می‌دهد. تعداد زیاد بیماران و کمبود نیروی انسانی در بیمارستان‌ها باعث می‌شود که پزشکان در زمان کوتاهی بیش از حد توان خود به بیماران رسیدگی کنند. 

این پزشک منتقد ادامه می‌دهد: "در دوران کرونا، ما مجبور بودیم که در هر شیفت بیش از 20 بیمار را معاینه کنیم. این بار کاری بسیار زیاد، منجر به فرسودگی شغلی و مشکلات روانی شد. برخی از همکاران من دیگر توان روحی و جسمی کافی برای ادامه کار نداشتند." 

نکته مهم دیگر اینکه پزشکان به دلیل استیگما و ترس از برچسب‌های اجتماعی، کمتر از خدمات روان‌شناختی و مشاوره‌ای استفاده می‌کنند. در بسیاری از موارد، پزشکان احساس می‌کنند که باید مشکلات روانی خود را پنهان کنند تا از ناتوانی در کار و یا برچسب‌های منفی جلوگیری کنند. این عدم حمایت روانی نه تنها به تشدید مشکلات روحی آنان منجر می‌شود، بلکه به کاهش کیفیت درمان نیز می‌انجامد. 

به گفته یک متخصص بهداشت روانی "در بسیاری از موارد، پزشکان به دلیل ترس از برچسب‌زنی و قضاوت‌های حرفه‌ای از دریافت مشاوره روانی خودداری می‌کنند. این امر موجب می‌شود که آن‌ها با مشکلات روحی‌شان تنها بمانند و فشار روانی بیشتری را تجربه کنند." 

ایجاد سیستم‌های حمایت روانی برای پزشکان. یکی از مهم‌ترین اقدامات، ایجاد برنامه‌های مشاوره‌ای و روان‌شناختی ویژه برای پزشکان است. این برنامه‌ها باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که پزشکان به راحتی بتوانند از آن‌ها استفاده کنند و از استیگما و قضاوت‌های اجتماعی جلوگیری شود. همچنین، فراهم کردن فضای مناسب برای پزشکان جهت بیان مشکلات روحی می‌تواند به کاهش فشار روانی آنان کمک کند. 

افزایش منابع و بهبود شرایط کاری. یکی از راه‌های کاهش فشارهای روانی پزشکان، افزایش منابع و تجهیزات پزشکی و همچنین کاهش ساعات کاری است. برای این منظور، دولت باید در خصوص تأمین منابع پزشکی و افزایش تعداد نیروی انسانی در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی تدابیر لازم را اتخاذ کند. 

آگاهی بخشی و تغییر فرهنگ سازمانی. تغییر نگرش‌ها نسبت به بهداشت روانی پزشکان و افزایش آگاهی در میان مسئولان و کارکنان بهداشت و درمان می‌تواند کمک زیادی به کاهش استرس‌ها و فشارهای روانی پزشکان کند. این امر می‌تواند با برگزاری کارگاه‌ها و نشست‌های آموزشی انجام شود. 

در نهایت باید گفت که چالش‌های بهداشت روانی پزشکان به عنوان یکی از بحران‌های پنهان در نظام سلامت، نیازمند توجه ویژه است. این بحران به دلیل فشار کاری، مسئولیت‌های سنگین، کمبود منابع و عدم حمایت‌های روانی، تهدیدی جدی برای سلامت جامعه به شمار می‌رود. حل این مشکلات نه تنها مستلزم تغییرات ساختاری در سیستم‌های بهداشتی است، بلکه نیازمند یک تغییر فرهنگی در نحوه نگرش به سلامت روان پزشکان و ایجاد سازوکارهای حمایتی مؤثر است.