چگونه داروهای نایاب سر از بازار سیاه درآوردند؟

به گزارش پایگاه خبری پزشکان و قانون (پالنا)، بازارسیاه دارو در ایران به معضلی پیچیده تبدیل شده که درسایه کمبود و قیمت‌های ناپایدار جان بسیاری از بیماران را تهدید می‌کند. در روزهایی که مردم در انتظار داروهای ضروری خود هستند، داروخانه‌ها به جملاتی چون «تمام شده» یا «نداریم» پناه می‌برند. اما در همین لحظه در بازار آزاد همان دارو با قیمتی نجومی پیدا می‌شود.گویی مرزهای قانون و انصاف به نفع جریان‌های پشت‌پرده درحال فروپاشی است.

در برخی ازاین داروخانه‌ها حتی اگر دارو موجود باشد به گفته مراجعه‌کنندگان بدون توصیه‌ آشنا یاراهی خاص خبری از دارو نخواهد بود انگار در دنیای داروخانه‌ها، «رابطه» به‌جای «نیاز» حرف اول رامی‌زند، درهمین راستا،مدیر روابط عمومی انجمن داروسازان ایران نیز از نشت دارو از داروخانه‌های دولتی به بازارسیاه سخن می‌گوید. به گفته او این انتقال غیرقانونی دارو نه‌تنها به افزایش قیمت‌ها دامن می‌زند بلکه زخم‌های عمیقی بر پیکره‌ سیستم درمانی کشور وارد می‌کند.در این شرایط سؤال اینجاست آیا مشکل کمبود دارو در ایران صرفا یک بحران اقتصادی است یا نشانه‌ای از بحران اخلاقی در چرخه توزیع دارو؟

براساس آمارنامه سازمان غذا و دارو ارزش ریالی بازار داروی ایران درسال۱۴۰۲ نزدیک به ۱۵۹۳هزارمیلیارد ریال اعلام‌ شده که معادل بیش از ۱۵۹همت می‌شود و از نظر عددی نیز معادل ۵۲.۹میلیارد عدد است. در بازار دارویی ایران در سال گذشته ۲۹۹ شرکت تامین‌کننده و ۳۹ شرکت پخش فعالیت کردند.تعداد پروانه‌های دارویی۱۰۸۳ مورد وتعداد ژنریک دارویی یا کد دارو ۲۰۲۷ مورد بوده است.

ارزش ریالی بازار دارویی در داروهای تولید داخل معادل ۱۲۸۷هزارمیلیارد ریال و در داروهای وارداتی نیز معادل ۳۰۶هزار میلیارد ریال اعلام شده است. بر این اساس ارزش ریالی بازار دارویی در داروهای تولید داخل معادل ۱۲۸۷هزار میلیارد ریال و در داروهای وارداتی نیز معادل ۳۰۶هزارمیلیارد ریال اعلام شده است.

کمبود نقدینگی، معضل فعلی بخش دارویی

در سال‌های اخیر کشور با بحران ارزی شدیدی مواجه شده است که بر بسیاری از حوزه‌ها ازجمله واردات دارو تأثیر گذاشته است. به‌دلیل محدودیت‌های ارزی بسیاری از داروها به‌صورت ناقص یا با تاخیر وارد بازار می‌شوند. این وضعیت موجب ایجاد کمبودهایی در داروهای مورد نیاز بیماران خاص یا داروهای پرمصرف شده است. در چنین شرایطی دلالان دارو با سوءاستفاده از این کمبودها وارد عمل شده و داروهای موجود را با قیمت‌های غیرمنصفانه در بازار آزاد به فروش می‌رسانند.

وی با بیان این‌که باید ۱۵ تا ۲۰ همت به‌طور مستقیم در زنجیره تامین دارو تزریق شود تا کمبود جدیدی به‌ وجود نیاید و کمبودهای قبلی به‌تدریج کاهش یابند افزود: در ۹ماهه نخست امسال بازار دارویی کشور حدود ۱۰درصد رشد ریالی داشته و میزان تامین دارو ازنظر عددی بیش از ۲۵ درصد کاهش یافته است.

نایب‌رئیس هیات‌مدیره انجمن شرکت‌های پخش دارو و مکمل علت اصلی نشت داروها به بازارسیاه را کمبود دارو دانست و گفت: درحال‌حاضر کمبود دارو در سه دسته وجود دارد. نخست داروهایی که در بازار جهانی موجود هستند اما در لیست دارویی کشور ما قرار ندارند و به همین دلیل بخشی از این داروها به‌صورت قاچاق وارد می‌شوند، دسته دوم شامل داروهای تقلبی است که از مسیرهای غیررسمی به کشور وارد می‌شوند. گروه سوم نیز داروهایی هستند که در لیست داروهای کشور قرار دارند، اما به دلایل مختلفی مانند کمبود ارز و نقدینگی به میزان کافی وارد یا تولید نمی‌شوند. این داروها توسط افراد متخلف ازسیستم دارویی خارج شده و در بازار سیاه به فروش می‌رسند.

عملکرد مبهم داروخانه‌های دولتی

هادی احمدی مدیر روابط عمومی انجمن داروسازان ایران با بیان این‌که بازارسیاه دارو صرفا برای داروهای تخصصی و کمیاب است و داروهای معمولی بازارسیاه ندارند گفت: هرچه به سمت کمبودهای دارویی پیش می‌رویم و هرچه تولید و توزیع به شکل قطره‌ای است به همان نسبت بازارسیاه آن داغ‌تر می‌شود. اما مسأله این است که سیستم‌های نظارتی ما نیز ضعیف عمل می‌کنند چراکه این داروها همگی نشان‌دار و قابل رصد هستند. درحال‌حاضر سامانه تی‌تک وجود دارد که اطلاعات داروها در این سامانه ثبت می‌شود. بنابراین آنچه مسلم است بازارسیاه دارو از داروخانه‌های معمولی نیست. مثلا وقتی دو عدد واکسن گارداسیل به داروخانه‌های معمولی داده می‌شود قطعا سر از بازارسیاه در نمی‌آورد. زمانی سر از بازارسیاه در می‌آورد که به تعداد بالا به داروخانه که عمدتا هم خصوصی نیستند داده می‌شود. چون برنامه تمام داروهایی که به داروهای خصوصی داده می‌شود تماما ردیابی و ثبت می‌شود.

وی افزود: برنامه توزیع برخی داروها نشان می‌دهد که درهمین تهران واکسن گارداسیل بعضا ۵۰۰ قلم به یک داروخانه که بیشتر آنها دولتی است داده شده و مسئولان باید بررسی کنند که این واکسن‌ها چگونه توزیع شده‌اند؟ بنابراین مطمئنا بازارسیاهی که ایجاد می‌شود از داروخانه‌های دولتی نشت پیدا می‌کند.

مدیر روابط عمومی انجمن داروسازان ایران ضعف سیستم‌های نظارتی به‌ویژه سازمان غذا و دارو را در ایجاد بازار سیاه مقصر دانست و گفت: نهادهای نظارتی باید بیشتر به رصد داروهایی بپردازند که حجیم و دولتی هستند. طبیعتا در اینجا تعارض منابع رخ می‌دهد، این‌که چطور یک دانشگاه داروخانه خودش را رصد می‌کند. بنابراین نیاز است که یک سازمان بازرسی بدون این‌که ذی‌نفع باشد داروخانه‌هایی که تعداد بالایی از یک دارو را می‌گیرند، رصد کند.
   
اپلیکیشن‌های نسخه‌نویس؛ مرکز خرید و فروش اطلاعات

این روزها درحالی‌که بسیاری از مردم در زندگی روزمره با چالش‌های اقتصادی و اجتماعی دست‌وپنجه نرم می‌کنند بحران کمبود دارو به‌ویژه داروهای خاص در کشور به یک معضل پیچیده و نگران‌کننده تبدیل شده است. این بحران که به‌ویژه در سال‌های اخیر به‌دلیل مشکلات ارزی و کمبود نقدینگی شدت یافته نه‌تنها بیماران را در تأمین داروهای حیاتی خود با مشکل مواجه کرده بلکه مسیر را برای سوءاستفاده دلالان و قاچاقچیان دارو هموارتر کرده است.

از سوی دیگر فناوری‌های نوین در حوزه سلامت نیز به‌جای این‌که کمکی به حل این بحران کند خود به یکی از عوامل پیچیده‌تر شدن آن تبدیل شده‌اند. به‌طوری‌که سوءاستفاده از سامانه‌های نسخه‌نویسی الکترونیکی در کنار کمبود دارو و افزایش تقاضا، باعث شده که بازارسیاه دارو به یکی از پدیده‌های تلخ و فراگیر تبدیل شود.

در این میان طرح جدید مجلس برای معرفی امضای دیجیتال پزشکان به‌عنوان راه‌حلی برای جلوگیری از ورود داروهای تجویزی به این بازار غیررسمی که روز گذشته روح‌ا... لک علی‌آبادی عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی خبر از تدوین آن را داد گامی برای ساماندهی این حوزه است.

در همین راستا هادی احمدی مدیر روابط عمومی انجمن داروسازان ایران با بیان این‌که همه داروهای موجود در بازارسیاه از سیستم دارویی نشت پیدا نمی‌کند جعل نسخه را یکی دیگر از چالش‌های فعلی حوزه دارو دانست و گفت: متأسفانه بسیاری از پزشکان اطلاعات کاربری و رمز عبورخود را با دیگران به اشتراک می‌گذارند. این موضوع به ایجاد نسخه‌های جعلی منجر می‌شود و در نتیجه داروها از سیستم خارج شده و به بازار آزاد راه پیدا می‌کنند. علاوه‌ برآن برخی از اپلیکیشن‌های نسخه‌نویس نیز اطلاعات بیماران را خرید و فروش می‌کنند. بنابراین پیشنهاد ما این است که سازمان غذا و دارو و وزارت بهداشت تمهیداتی بیندیشند که این سامانه‌ها در اختیار وزارت بهداشت قرار بگیرد تا راه‌های سوءاستفاده در حوزه دارو بسته شود.

ردپای نسخه‌های جعلی در ورود داروها به بازار سیاه

وی افزود: در حال حاضر گزارش‌های مختلفی از نحوه فروش داروها در بازار سیاه توسط نهادهای نظارتی و قضایی وجود دارد. همچنین تخلفات مربوط به توزیع دارو توسط برخی شرکت‌های دارویی نیز در حال بررسی بوده و سازمان غذا و دارو در حال پیگیری موارد تخلف و معرفی متخلفان به مراجع ذی‌صلاح است.

رئیس اداره مبارزه با قاچاق سازمان غذا و دارو در خصوص اینکه چند درصد داروها در بازار سیاه ناشی از ثبت غیرمجاز نسخه‌هاست گفت: این موضوع به‌دلیل نبود آمار دقیق در دسترس به‌راحتی قابل بیان نیست اما تخلفات مربوط به نسخه‌های غیرمجاز و استفاده از نام پزشکان برای ثبت نسخه‌های جعلی یکی از عوامل اصلی ورود داروها به بازار سیاه است. براساس اطلاعات در دسترس میزان تخلف در این حوزه در برخی موارد قابل توجه است.

عبدی اجرای طرح امضای دیجیتال پزشکان مجلس را راهی مؤثر در جهت افزایش امنیت نسخه‌های الکترونیک دانست و گفت: با اعتبارسنجی دیجیتال و اختصاص یک کلید خصوصی به هر پزشک سوءاستفاده از نام کاربری و رمز عبور به حداقل خواهد رسید. چراکه امضای دیجیتال به‌عنوان یک لایه امنیتی اضافی، هویت پزشک را به‌طور مؤثر تأیید می‌کند و امکان جعل نسخه‌های الکترونیک را کاهش می‌دهد. بنابراین این طرح می‌تواند یکی از راهکارهای مؤثر در جلوگیری از سوءاستفاده و فروش داروها در بازار آزاد باشد. روزنامه جام جم