کاهش پرداخت از جیب، از رویا تا واقعیت!

با رفتن تیم مجری طرح تحول نظام سلامت از وزارت بهداشت، امکان شکل‌گیری فضای نقد و بررسی آزاد در رسانه‌های کشور ایجاد خواهد شد. اتفاقی که در دوره‌ وزارت قاضی‌زاده هاشمی به راحتی رقم نمی‌خورد. از این رو فرصت مغتنمی است تا بصورت مختصر به پاسخ پرسش طرح شده بپردازیم.

حساب‌های ملی سلامت سال 1395 یک ماهی است که منتشر شده است. مجموعه کامل این حساب‌ها را از سال 80 الی 95 از اینجا (http://health-monitor.ir/post/9) می‌توانید دریافت کنید.) بر اساس این حساب‌ها، مرکز ملی آمار نمودار پرداخت از جیب را رسم کرده است. تحلیل و بررسی این نمودار، اطلاعات قابل تأملی در ارتباط با پرسش این نوشتار در اختیار می‌گذارد. نخست آنکه مسئولین وزارت بهداشت، پرداخت از جیب مردم را قبل از اجرای طرح تحول 58% عنوان می‌کنند که توانستند با اجرای طرح تحول آنرا به عدد 36% برسانند. در حالی که این درصد مربوط به سال 1389 است و حتی پیش از اجرای طرح تحول سلامت نیز سهم پرداخت از جیب مردم در حال کاهش بود به طوری که از سال 1391 تا سال 1393 (یعنی تا زمان شروع طرح تحول سلامت)، پرداخت از جیب مردم 16% کاهش پیدا کرد و از سال 1393 الی 1395 (یعنی از زمان شروع طرح تحول تا سال 95)، پرداخت از جیب تنها 3% کاهش پیدا کرده است. قائم مقام وقت وزارت بهداشت، دکتر حریرچی اعتقاد داشت که «کاهش هر یک درصد پرداختی هزینه‌های درمانی از جیب مردم، مستلزم تخصیص اعتبار 800 میلیارد تومان است.»(منبع (http://www.irna.ir/fa/News/81665742)) 

با این حال بیش از 10 برابر مبلغ مدنظر دکتر حریرچی به طرح تحول سلامت اختصاص یافت امّا تنها 3% پرداخت از جیب کاهش پیدا کرد. به‌علاوه اساساً مشخص نیست ادعای دکتر حریرچی بر مبنای چه محاسبات و شواهدی صورت گرفته است.

 امّا راز کاهش 16 درصدی پرداخت از جیب مردم پیش از طرح تحول سلامت چیست؟ تقریباً نظر غالبی در این باره وجود ندارد چرا که تقریباً هیچ مداخله‌ای برای این کاهش صورت نگرفته است. با این حال یک توجیه منطقی شاید این باشد که با بروز بحران ارزی سال 1391 و کاهش توان اقتصادی مردم، بسیاری از آنها استفاده از خدمات درمانی کمتر ضروری مانند دندانپزشکی یا استفاده از خدمات لوکسِ بخش خصوصی را کاهش دادند و تنها به استفاده از خدمات درمانی ضروری خویش اکتفا کردند. خدمات لوکس از جمله مواردی هستند که تحت پوشش بیمه نبوده و عمدتاً از طریق پرداخت از جیب تأمین مالی می‌شوند. بدین ترتیب سهم پرداخت از جیب مردم در آن سالها کاهش پیدا کرده است. با این توجیه، اساساً کاهش پرداخت از جیب در سال‌های پس از اجرای طرح تحول سلامت نیز می‌تواند محل بحث باشد، چراکه طرح تحول با افزایش تعرفه‌های خدمات درمانی باعث شیفتِ بیشتر بیماران از بخش خصوصی به بخش دولتی شد و به این ترتیب امکان دارد علت کاهش 3 درصدی پرداخت از جیب بیماران چیزی غیر از تمهیدات مدنظر مجریان طرح تحول سلامت بوده باشد.

طرح تحول سلامت با همه‌ هزینه‌های هنگفت خود اجرا شد و همچون بسیاری از دیگر طرح‌های انجام شده در کشور، با ناپختگی و وابستگی شدید به منابع مالی ناپایدار، نقش مُسکّن موقت را برای بیماری‌های عمیق نظام سلامت کشور ایفا کرد. سیاست‌مداران از آن بهره‌برداری‌های سیاسی و انتخاباتی کردند و عوام از التیام کوتاه مدت آلام خویش خوشحال شدند. با وجود همه آنچه که گفته شد احتمالاً رویه غلط گذشته باز هم تکرار خواهد شد و از این پس نیز همچنان شاهد خواهیم بود که کاهش 16 درصدی پرداخت از جیب مردم پیش از طرح تحول سلامت، به پای دستاوردهای این طرح نوشته شود.