اهدای جسم و کمک به رشد علم

به گزارش پایگاه خبری پزشکان و قانون، اهدا می تواند انواع مختلف داشته باشد، می تواند اهدای عضو یا اهدای خون باشد که حیاتی دوباره به فرد نیازمند می بخشد، اما اهدای جسم پس از مرگ با بقیه فرق دارد اهدایی بدن برای توسعه علمی.

آناتومی، شاخه‌ای از علوم زیستی است که به بررسی ساختمان بدن جانداران می‌پردازد، آناتومی از نظر لغوی از دو بخش Ana به معنی «برداشتن» و Tomy به معنی «برش» تشکیل شده و به معنی برداشتن است، در اصطلاح آناتومی به معنی کالبدشناسی است و می‌توان از کلمه تشریح هم به عنوان یک معادل دیگر آناتومی نام برد، موضوع علم آناتومی مطالعه ساختمان بدن موجوات زنده و ارتباط ساختمانی آنها با همدیگر است.

به دانشجویان پزشکی در دوره پزشکی عمومی 12 واحد درسی آناتومی در طی چهار ترم تدریس می‌شود و همراه دروس نظری واحد تشریح عملی برای دانشجویان ارائه می‌ شود، تدریس درس آناتومی همراه با عکس و فیلم، استفاده از مولاژ و در نهایت هم استفاده از جسد انسان است.

بنابراین تهیه جسد برای مقاصد آموزشی و تحقیقاتی دانشگاه ها همواره مورد توجه بوده است. گاهی با تامین این نیاز از طریق اهدای جسد و گاهی هم از طریق واردات جسد و خرید آن انجام می شود.

در کشور ما تهیه جسد به این منظور تا کنون با استفاده از اجساد افراد مجهول الهویه و بلاصاحب با طی روند زمانی و قوانین آن انجام می شد تا اینکه در مرداد سال گذشته، رئیس سازمان پزشکی قانونی کشور فراخوانی مبنی بر اهدای جسد داد. پس از آن اهدای جسد با استقبال برخی افراد و به خصوص قشر جوان و تحصیلکرده مواجه شد.

این استقبال اگر چه خوب بود، اما چون به حد نیاز نبود و از سویی بیشتر اهداکنندگان جوانان بودند، این فراخوان به اهدافش نرسید. رسیدن به مقاصد آموزشی زمان بر است، هنوز هم بخش عمده ای از نیاز جسد مراکز آموزشی و دانشگاهی برای مطالعات و تحقیقات تامین نشده است. تا جایی که برخی از دانشگاه ها چندین سال است که جسدی را دریافت نکرده اند و از سوی دیگر از یک جسد سال ها استفاده می شود.

از آنجایی که مردم ما مردمی نوعدوست هستند و همواه در صحنه های ایثار و اهدا درخشیده اند و هر وقت به آنها نیاز بوده حتی گاهی بدون هیچ نوع فراخوانی به صورت خود جوش به همکاری با نهادها و دستگاه های ذیربط اقدام داشتند. این بار محافل علمی و پزشکی کشور نیازمند توجه هموطنان هستند که در اقدامی انسانی به کمک رشد و پیشرفت علم بیایند و با اهدای جسد قدمی در این امر انسانی داشته باشند.

بهمن طاهرخانی، عضو کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس، پیش از این گفته بود: اهدای جسد پس از فوت برای تشریح در پزشکی قانونی نیازمند فرهنگ سازی است.

طاهرخوانی درباره تامین نیاز دانشگاه های علوم پزشکی در حوزه تشریح جسد گفت: از سال گذشته پزشکی قانونی فراخوانی را برای تامین جسد مورد نیاز برای تشریح در دانشگاه ها اعلام کرد، تا هر فردی پس از فوت در صورت تمایل جسد خود را برای تشریح در اختیار سازمان پزشکی قانونی قرار دهد؛ بنابراین با توجه به توسعه جامعه انسانی و جمعیت به افزایش تحقیقات علمی و تجربی نیاز وجود دارد.

این عضو کمیسیون قضایی و حقوقی در مجلس با اشاره به اینکه کاهش بسیاری از امراض انسانی در طول حیات با مطالعه بر روی اجساد مبتلا به همان بیماری امکانپذیر است، افزود: جامعه پزشکی باید با در اختیار داشتن جسد کافی نوع بیماری و راه های مبارزه با آن را شناسایی و دراختیار مردم قرار دهد، از این رو باید جسد مورد نیاز پزشکی قانونی را از راه های قانونی از جمله اهدای جسد فرد د رصورت تمایل تامین کرد؛ البته باید به این مسئله توجه کرد که به لحاظ شرعی حرمت جسد باید رعایت شود.

طاهرخوانی در ادامه با تاکید بر اینکه برای اهدای جسد پس از مرگ به پزشکی قانونی باید فرهنگ سازی شود افزود: باید این مسئله را به نوعی در جامعه نهادینه کرد که فرد قبل از فوت با وصیت نامه تمایل خود برای تشریح جسد در پزشکی قانونی را ابراز کنند، به هر حال پزشکان باید بتوانند با مطالعه بر روی قسمت های مختلف یک جسد راه های مبارزه با امراض منجر به مرگ را شناسایی کنند؛ بنابراین اهدای جسد پس از فوت به پزشکی قانونی به نفع عموم جامعه و در جهت نجات جان مردم است.

وی افزود: جسد هر فردی به لحاظ بینش های دینی و اخلاقی ارزشمند و قابل احترام است. افراد به اجساد نزدیکان خود نیز وابستگی عاطفی دارند. در جامعه ما برای متوفی مکانی را برای دفن جسد در نظر می گیرند، تا خانواده بتوانند در روزهای خاص با متوفی ارتباط برقرار کنند؛ بنابراین در اهدای جسد به پزشکی قانونی نوعی موانع عاطفی نیز وجود دارد و برای حل این مشکل فقط می توان به این شکل عمل کرد که پس از انجام مطالعات لازم جسد مجدد در اختیار خانواده برای انجام مجالس ترحیم قرار گیرد.

عضو کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس، با اشاره به اینکه برخی مسائل اجتماعی در جلوگیری از اهدای جسد به پزشکی قانونی تاثیر بسیاری دارد، می افزاید: رسانه ها و افراد موثر در این زمینه باید فضا را به نوعی برای مردم آماده کنند، زیرا اهدای جسد به پزشکی قانونی به نفع عموم مردم است.

در ادامه امین رادمنش، مدیر بانک نسوج مرکز تحقیقات سازمان پزشکی قانونی کشور گفت: به منظور رفع نیاز دانشگاه ها و مراکز آموزشی به جسد، در سال 1396 فراخوان داده شد و تاکنون 750 نفر برای اهدای جسد اعلام آمادگی کردند.

وی افزود: از میان 750نفری که برای اهدای جسد اعلام آمادگی کرده اند، دو مورد جسد تاکنون اهدا شده است.پیش از این در مراکز آموزشی و دانشگاه ها از اجساد بلاصاحب و مجهول الهویه برای مقاصد آموزشی استفاده می شد. تعداد این اجساد کم بود و جوابگوی نیاز آموزشی این مراکز نبود.

رادمنش خاطرنشان کرد: همان طور که بسیاری از کشورها برای تامین جسد انجام می دهند اصلی ترین راه رفع نیاز مراکز آموزشی به جسد، اهدای جسد است کما اینکه در بعضی از کشورها 40 تا 50 هزار نفر در نوبت اهدا قرار دارند.

مدیر بانک نسوج مرکز تحقیقات سازمان پزشکی قانونی ادامه داد: در کشور ما بیش از 32 درصد اهداکنندگان جسد را جوانان در سنین 20 تا 40 می دهند؛ 8.2 درصد از اهداکنندگان 20 تا 30 ساله اند، 24.1 درصد آنان 30 تا 40 ساله، ‌20.5 درصد 40 تا 50 ساله، ‌17.5 درصد 50 تا 60 ساله،‌ 19.7 درصد 60 تا 70 ساله و 10 درصد نیز در سنین بالای 70 سال هستند.

وی با بیان اینکه بیشتر اهداکنندگان جسد را افراد با تحصیلات دانشگاهی تشکیل می دهند گفت: 77 درصد اهداکنندگان جسد را افراد دارای مدارک کارشناسی و بالاتر و 23 درصد آنها را افراد دارای مدارک دیپلم و کمتر از آن تشکیل می دهند و همچنین 40 درصد آنها زن و 60 درصد مرد هستند.

رادمنش تصریح کرد: اشاعه امر اهدای جسد را نیازمند فرهنگ سازی است. برای اهدای جسد به مراجعه حضوری اهداکنندگان به پزشکی قانونی نیازی نیست. داوطلبان می توانند از طریق تماس تلفنی با شماره تلفن های ۰۲۱۵۵۴۴۲۶۴۴ و ۰۲۱۵۵۴۴۲۸۴۴ از نحوه انجام کار مطلع شوند.

وی اضافه کرد: پس از فوت افراد، با اطلاع خانواده اجساد به نزدیکترین مراکز پزشکی قانونی تحویل داده، در نهایت به یکی از دانشگاه های علوم پزشکی منتقل می شوند و پس از انجام فعالیت های علمی با رعایت تشریفات شرعی در آرامستان به خاک سپرده خواهند شد. در صورت تمایل خانواده های اهداکنندگان مکان دفن به آنها اطلاع داده می شود.

مدیر بانک نسوج مرکز تحقیقات سازمان پزشکی قانونی گفت: در حال حاضر استقبال از این اقدام برای تقویت امور آموزش پزشکی خوب و قابل قبول است، اما آرزو داریم که در آینده به این امر توجه بیشتری شود.

رادمنش خاطرنشان می کند: زمانی که اهدای جسد از سوی پزشکی قانونی فراخوان شد، طبیعتا انتظار داشتیم که افراد مسن اقبال بیشتری داشته باشند در صورتی که در عمل استقبال بیشتر توسط جوانان انجام شد.به دلیل اینکه جمعیت کشور ما یک جمعیت جوان است و از سوی جوانان تحصیلکرده هم به این امر بیشتر وافق هستند به همین دلیل است که استقبال برای اهدای جسد در بین جوانان بیشتر بود. در بین جوانان هم افرادی با تحصیلات پزشکی، داروسازی، علوم زیستی، مهندسان، معلمان و اساتید، و حتی از همکاران خود ما در پزشکی قانونی حضور دارند.

وی افزود: افرادی که قصد اهدای جسد خود به مراکز علمی و آموزشی دارند، بهتر است که این نیت خیرخواهانه که در جهت تقویت بنیه علمی و پزشکی کشور انجام می شود را حتما به اطلاع بستگان و خانواده خود برسانند و بعد از فوت فرد هم، خانواده وی در زمینه اهدا همکاری های لازم را داشته باشند.

رادمنش تاکید کرد: حتی گاهی ممکن است فردی خودش برای اهدای جسد هم ثبت نام نکرده باشد، فقط به صورت شفاهی در قالب یک وصیت به بستگانش گفته باشد، در این صورت هم در صورت تمایل بستگان اهدای جسد می تواند انجام شود.

مدیر بانک نسوج مرکز تحقیقات پزشکی قانونی گفت: فردی که در فهرست ثبت نام شده های اهدای جسد باشد. در هر شهرستانی که فوت کند کافی است بستگانش موضوع را به پزشکی قانونی همان شهرستان اطلاع و جسد را تحویل دهند. سپس جسد برای طی مراحل و فرآیند آماده سازی و استفاده مراکز علمی به پزشکی قانونی مرکز ارسال می شود.

رادمنش اضافه کرد: تمام مراحل و اقدامات و تشریفات قانونی لازم برای متوفی اهدای جسد نیز انجام می شود، جواز دفن هم صادر می شود، اما فرد دفن نمی شود و بعد از اینکه مطالعات علمی در دانشگاه انجام شد با همان جواز دفن، جسد دفن می شود و اگر بستگان تمایل داشته باشند به آنها هم اطلاع داده خواهد.

وی اظهار کرد: در سازمان پزشکی قانونی در حال طراحی سایتی هستیم که اهدا کنندگان جسد بتوانند برای انجام این امر خیر به آن مراجعه کنند، اما آنچه در اهدای جسد مانند پیوند اعضا برای اهدا مهم است رضایت خانواده فرد متوفی است.

مدیر بانک نسوج مرکز تحقیقات پزشکی قانونی افزود: از آنجایی که بلافاصله بعد فوت مراحل فساد آغاز می شود می بایست جسد اهدایی شرایط فیکس و نگهداری را طی کند تا بافت ها دچار فساد نشود. این امر توسط مواد ثابت کننده و خاصی انجام می شود و به این منظور داروهایی به جسد تزریق می شود و در محلول‌هایی برای میکروب زدایی نگهداری می شود و این زمان حداقل 3 تا 6ماه طول می کشد.

رادمنش با بیان اینکه برای مقاصد آموزشی سن جسد خیلی مهم نیست، می گوید: فقط گاهی جنسیت در مراکزی که مختص آموزش های تخصصی است مهم است، اما چیزی که مهم است اینکه جسد باید سالم باشد یعنی بدون شکستگی، سوختگی و قطع عضو باشد.

وی خاطرنشان کرد: بیماری اهدا کننده جسد تاثیری در اهدای جسد ندارد و بیمارانی مانند بیماران مبتلا به سرطان و بیماران عفونی هم می توانند جزء اهدا کنندگان جسد باشند.

رادمنش ادامه داد: در حال حاضر به دلیل محدویت ها و کمبودهایی که در تعداد جسد داریم. هر جسد به مدت 3 تا 4 سال برای امور آموزشی دانشگاه ها مورد استفاده قرار می گیرد. در حالی‌ که اگر شرایط بهتر باشد هر جسد باید برای حداکثر 2 تا 3ترم در دانشگاه ها مورد استفاده قرار گیرد.

مدیر بانک نسوج مرکز تحقیقات پزشکی قانونی گفت:همانطور که در بسیاری از امور اجتماعی مردم به موقع و خیلی خوب حضور دارند در امر اهدای جسد نیز به منظور تامین نیازهای آموزشی و تحقیقاتی دانشگاه ها و کمک به توسعه و تقویت بنیه علمی کشور اقدام کنند. مطمئن باشند در اهدای جسد، تمام ملاحظات و نظارت های جدی پزشکی و فقهی رعایت می شود.

وی افزود: در حال حاضر نیاز به جسد در سال برای مراکز دانشگاهی حدود 70 تا 80 جسد در سراسر کشور است، اما نیاز دانشگاه ها تامین نمی شود، تا جایی که برخی از دانشگاه ها سال هاست که جسدی دریافت نکرده اند.

رادمنش در مورد اینکه بر اساس نظر اکثر فقها اولویت استفاده با جسد فرد غیر مسلمان است می گوید: بله هنوز هم اولویت با استفاده از جسد فرد غیر مسلمان است و در این زمینه برای تامین جسد مورد نیاز دانشگاه ها به نظر فقهی جدید نیاز داریم ولی هر فرد می تواند به نظر مرجع تقلید خود استناد کند.

به گزارش ایرنا مدیر بانک نسوج مرکز تحقیقات پزشکی قانونی در پایان گفت: در حال حاضر تمام مراحل اهدای جسد برای اهدا کنندگان رایگان است. این مراحل حتی شامل حمل و نقل جسد به مراکز پزشکی قانونی است. هدف از این اقدام فقط کمک در تامین جسد برای مقاصد آموزشی و تحقیقاتی دانشگاه ها است.