تشخیص زودهنگام سرطان مثانه تا ۱۰ سال قبل از بروز علائم

به گزارش پایگاه خبری پزشکان و قانون (پالنا)، از پژوهشکده بیماری‌های گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران، سرطان مثانه، جزو ۱۰ سرطان شایع در هر دو جنس جهان است که شمار مبتلایان آن در سال ۲۰۱۸، به ۵۵۰ هزار نفر و تعداد مرگ‌های ناشی از آن به ۲۰۰ هزار مورد رسیده است. 

قرارگیری سرطان مثانه در فهرست شایع‌ترین سرطان‌های جهان، به همراه تعداد بالای مرگ‌های ناشی از آن، تشخیص زودهنگام این بیماری را بسیار با اهمیت کرده است؛ اما به گفته متخصصان، نبود روش‌های غربالگری مناسب و مطمئن، تهاجمی بودن روش‌های تشخیص، شانس بالای عود بیماری "۵۰ تا ۷۰ درصد" پس از درمان اولیه، سرطان مثانه را به یکی از چالش‌برانگیزترین و گران‌ترین سرطان‌ها از نظر تشخیص و درمان تبدیل کرده است.

این شرایط بر اهمیت نشانگرهای زیستی "بیومارکر" قوی برای تشخیص آسان‌تر، سریع‌تر و دقیق‌تر سرطان مثانه و در نتیجه درمان به‌موقع آن و کاهش بار قابل توجه این بیماری و مرگ و میر ناشی از آن افزوده است. این درحالیست که طبق گزارش‌ها، هیچ یک از نشانگرهای ادرار برای کنترل سرطان مثانه که حتی به تایید FDA (Food and Drug Administration ) رسیده و تجاری‌سازی شده‌اند، دارای "ویژگی" و "حساسیت" مطمئن و کافی در کاربردهای بالینی تشخیص سرطان مثانه به ویژه در مراحل اولیه تومورزایی و نیز غربالگری جمعیت پرخطر نیستند.

اکنون در مطالعه‌ای نویدبخش که با عنوان Urinary TERT promoter mutations are detectable up to ۱۰ years prior to clinical diagnosis of bladder cancer: evidence from the Golestan Cohort Study   در مجله معتبر بین‌المللی EBioMedicine منتشر شده است، جمعی از محققان علوم پزشکی ایران با همکاری تیمی از محققان بین‌المللی سرطان‌شناسی، با بررسی نمونه‌های ادرار تعدادی از افراد بدون علامت که به مدت طولانی تحت نظر بودند، برای نخستین بار در جهان، موفق به تشخیص زودهنگام این بیماری در نمونه‌های ادرار با بررسی نوعی جهش ژنتیکی پیکری "سوماتیک" تا ۱۰ سال قبل از تشخیص بالینی و شکل‌گیری اولیه  تومور در افراد سالم بدون علامت شده‌اند.

رضا ملک زاده، سرپرست تیم محققان ایرانی در این پروژه تحقیقاتی، سرطان مثانه را یکی از شایع‌ترین سرطان‌ها در جهان برشمرد که میزان شیوع آن در مردان ۴ برابر زنان است.

محقق بین‌المللی سرطان گفت: سرطان مثانه در مردان ایران نیز بسیار شایع است به طوری که پس از سرطان‌های معده، پوست، پروستات و روده بزرگ، رتبه پنجم را در بین سرطان‌های شایع مردان ایرانی دارد، کارسینوم ادراری، رایج ‌ترین "حدود ۹۰ درصد" شکل بروز سرطان مثانه است، افزود: سرطان مثانه، دومین سرطان شایع اما کشنده‌ترین سرطان دستگاه ادراری است که اغلب در سنین ۶۰ سال به بالا بروز می‌کند و به علت تشخیص دیرهنگام، مرگ‌های زیادی را به خود اختصاص می‌دهد.

وی پیشگیری و غربال‌گری سرطان مثانه را بهترین راه کاهش ابتلا و مرگ ناشی از این نوع سرطان به ویژه در بین جمعیت پرخطر دانست و به تشریح اهداف مطالعه انجام شده پرداخت و گفت: تحقیقات جهانی در زمینه درمان سرطان‌های مختلف که به سرعت در حال پیشرفت هستند، عمدتا بر پیشگیری و تشخیص زودهنگام سرطان‌ها متمرکز بوده و شناسایی ژن‌های عامل ایجاد سرطان یا کشف جهش‌های ژنی موثر در بروز تومورهای بدخیم، محوری‌ترین اهداف این تحقیقات را تشکیل می‌دهند، مطالعه حاضر نیز با بررسی شایع‌ترین تغییرات ژنتیکی در سرطان مثانه تلاش کرده تا افق جدیدی برای تشخیص زودهنگام این بیماری پیش روی تحقیقات پزشکی ایجاد کند.

ملک زاده از "جهش‌های پروموتر معکوس تلومراز (TERT) به عنوان شایع‌ترین تغییرات ژنتیکی در سرطان مثانه نام برد و گفت: این جهش‌های ژنتیکی، معمولا در مراحل اولیه بروز سرطان مثانه رخ می‌دهند و به عنوان یک نشانه اولیه در تومورزایی به شمار می‌روند، مطالعه ما بر روی ۵۰ هزار فرد  ۴۰ تا ۷۵ سال شرکت‌کننده در مطالعه کوهورت گلستان "بزرگترین مطالعه کوهورت خاورمیانه و شمال افریقا که در شمال شرق ایران به اجرا درآمد" انجام شد. 

معاون وزیر بهداشت تصریح کرد: پس از جمع‌آوری و ذخیره‌سازی نمونه‌های ادرار و خون و پردازش دی ان ای شرکت‌کنندگان در مطالعه، آنها  را به مدت ۱۰ سال، پیگیری کردیم و در این پیگیری طولانی‌مدت، ۴۰ شرکت‌کننده مبتلا به سرطان اولیه مثانه شناسایی شدند که از این تعداد نمونه‌های ادراری برای ۳۰ شرکت‌کننده در دسترس و قابل استفاده بود، در این بررسی، ما شاهد "جهش پروموتر معکوس تلومراز" در ۱۴ فرد شرکت‌کننده مبتلا به سرطان مثانه بودیم؛ جهش‌های ژنتیکی که ۱۰ سال قبل از آغاز پیگیری‌های ما نیز قابل شناسایی بوده‌اند.

در ادامه مهدی شیخ نویسنده اول مقاله نیز در تشریح مهم‌ترین دستاورد مطالعه انجام شده و نتایج روش "ارزیابی جهش پروموتر معکوس تلومراز برای تشخیص زودهنگام سرطان مثانه" گفت: بررسی ما نشان داد که این روش، از "ویژگی" "۱۰۰ درصدی" و "حساسیت" "۴۶ درصدی" برای تشخیص سرطان ادراری تا ۱۰ سال قبل از بروز بالینی تومور اولیه در افراد سالم فاقد علامت برخوردار است.

وی اظهار کرد: ویژگی ۱۰۰ درصدی این روش به معنای نبودن هر گونه نتیجه مثبت کاذب در آزمایشات نمونه‌هاست که این مساله از مهم‌ترین شاخص‌ها در یافتن یک بیومارکر تشخیصی است چرا که از ایجاد اضطراب و مشکلات روحی افراد و هزینه‌های ناشی از ارائه نتایج مثبت کاذب جلوگیری می‌کند، حساسیت ۴۶ درصدی نیز به معنای آن است که با این روش می‌توان ۴۶ درصد افرادی که در طی ۱۰ سال آینده به سرطان مثانه مبتلا می‌شوند را شناسایی کرد که این میزان حساسیت برای این مدت زمان طولانی، بسیار مناسب است.

شیخ در تشریح این نتایج همچنین گفت: این مطالعه نشان داد که هر چه مدت زمان بین جمع‌آوری و بررسی نمونه ادرار تا زمان بروز علائم و تشخیص بالینی سرطان کمتر باشد، میزان آلل‌های جهش یافته این ژن در ادرار و در نتیجه قابل تشخیص بودن آن "حساسیت تشخیصی" بیشتر می‌شوند، چندین مطالعه مورد - شاهدی که توسط تعدادی از افراد تیم تحقیقاتی مطالعه حاضر برای ارزیابی "امکان استفاده از جهش پروموتر معکوس تلومراز در تشخیص سرطان‌های دستگاه ادراری" انجام شده بود، به خوبی نشان دادند که حساسیت این روش، هنگام تشخیص بالینی سرطان مثانه بین ۸۷ تا ۹۸ درصد بوده است.  

وی افزود: با اتکا به نتایج به دست آمده از این مطالعه، در حال برنامه‌ریزی برای تحقق گام‌های بعدی جهت بررسی ارزش این بیومارکر در تشخیص زودهنگام سرطان‌های مثانه در جمعیت‌های بزرگتر در نقاط مختلف دنیا از جمله جمعیت‌های آسیایی، اروپایی و آمریکایی هستیم.

"فلورانس لِکالوزکِلم" سرپرست تیم محققان بین المللی در این پروژه تحقیقاتی نیز درباره اهمیت این مطالعه گفت: مطالعات قبلی ما قابل تشخیص بودن جهش ژنتیکی پروموتر معکوس تلومراز در "دی ان ای سلول‌های ادراری" و همچنین "دی ان ای بدون سلول در ادرار" را نشان داده بودند اما این جهش‌های ژنتیکی برای تشخیص زودهنگام سرطان مثانه، در هیچ مطالعه‌ای، ظرفیت‌سنجی نشده بودند.

وی تصریح کرد: آنچه یافته‌های مطالعه حاضر را دارای اهمیت کرده، نه تنها بررسی میزان تاثیر این جهش‌ها در تشخیص زودهنگام سرطان مثانه، بلکه "ارائه قوی‌ترین شواهد به دست آمده تاکنون درباره ظرفیت چنین روشی در بستر یک مطالعه وسیع، آینده‌نگر، مبتنی بر جمعیت و طولانی‌مدت "بیش از ۱۰ سال" برای نخستین بار در جهان" است که این ویژگی، قابل استفاده بودن و ارزش بالای پیش‌بینی نشانگرهای زیستی غیرتهاجمی در تشخیص سرطان مثانه افراد سالم بدون علامت را نشان می‌دهد.

محقق آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان این بررسی را یک مطالعه مقدماتی و گام مهمی برای مطالعات بعدی دانست که با اتکا به نمونه‌های بیشتری از موارد ابتلا به سرطان مثانه می‌توانند به نتایج فعلی این تحقیق درباره امکان تشخیص بسیار زودهنگام سرطان مثانه با بررسی جهش‌های ژنتیکی شایع آن، قطعیت بیشتری دهند و حتی نقش جهش‌های ژنتیکی را در بروز تومورهای بدخیم انواع سرطان، روشن‌تر کنند.

 لِکالوزکِلم در پایان خاطرنشان کرد: روش ارزیابی شده آنها، بسیار بهتر و مقرون به صرفه‌تر از روش‌های تهاجمی همچون سیتولوژی ادرار و نشانگرهای زیستی موجود، برای تشخیص سرطان مثانه در مراحل اولیه به ویژه در افراد پرخطر است، نتایج این مطالعه همچنین می‌تواند به غربال‌گری بهتر جمعیت پرخطر سرطان مثانه، توسعه بیومارکرها برای تشخیص بسیار سریع‌تر این بیماری و نیز کنترل و پیشگیری از عود آن در بیماران مبتلا کمک کند.