ملاحظات اخلاقی و آنچه باید از تاریخ درس گرفت

در سال ۲۰۱۴ غرب آفریقا درگیر یکی از بزرگترین و کشنده‌ترین طوفان‌های اپیدمی در تاریخ خود بود و ابولا قربانی می‌گرفت. اگرچه در دهه گذشته تحقیقاتی برای تولید واکسن و دارو‌ها انجام شده بود ولی برخی از آنها در حد آزمایشگاهی و مدل‌های حیوانی کار شده بود ولی هنوز در انسان تاثیر و ایمن بودن خود را به اثبات نرسانده بود.

 در یازدهم آگوست آن سال،WHO جلسه‌ای تشکیل داد تا در مورد ملاحظات اخلاقی مداخلات و درمان‌های اثبات نشده بر اساس یافته‌های بالینی تصمیم‌گیری کند که آیا درمان‌هایی که سابقه اثبات آزمایشگاهی یا حیوانی را دارد استفاده شود یا خیر. اعضای پنل به خوبی آگاه بودند که این یک تغییر تصمیم گیری از سیستم های نظارتی و اثبات شده تاریخی و حاکم بر روش های درمانی و مداخلات به سمت تصمیم‌گیری در یک بحران همه گیری است. تصمیم سخت اما لازم در بحران هایی این چنین.

نتیجه مذاکرات به طور خلاصه آن بود که از درمان هایی استفاده شود که در آزمایشگاه و مدل‌های حیوانی نتایج امیدوارکننده‌ای نشان داده است اما ایمنی و کارایی آن در انسان ارزیابی نشده است مشروط بر آنکه شرایط ویژه ای پیش از انجام درمان یا مداخله در نظر گرفته شود. این معیارها شامل شفافیت کامل در مورد تمام جنبه های مراقبت بود به طوری که حداکثر اطلاعات در مورد اثرات مداخله، توزیع عادلانه در مواجهه با کمبود، رضایت آگاهانه، آزادی انتخاب، حفظ محرمانگی، احترام به اشخاص و حفظ شئون بیمار و مشارکت دادن جامعه در این درمان ها را شامل می‌شد.‌ همچنین این مداخلات باید مبتنی بر بهترین ارزیابی از ریسک و سودمندی از این درمان ها بر اساس اطلاعات موجود باشد.

در همه گیری کوروناویروس می‌شنویم که مثلاً پزشکی توصیه بر مصرف ویتامین c با دوز بالا و یا استفاده از الکل تزریقی می‌نماید و متاسفانه شاهد هستیم که این درمان ها به صورت آزمایشی و تجربی بر روی بیماران انجام شده است. همانگونه که در بالا ذکر شد هر درمانی باید مراحلی از تجارب آزمایشگاهی و یا حیوانی را پشت سر گذاشته باشد و یا بر مبنای اصول علمی کاملاً شناخته شده با در نظر گرفتن ریسک ها و فواید و همچنین با بهره مندی از نظرات متخصصین و با رعایت اصول اخلاقی از جمله رضایت آگاهانه و حفظ شئون افراد انجام شود. هر نوع اقدام ریسکی و بدون پشتوانه علمی حتی اگر زیانباری اثبات شده نداشته باشد میتواند باعث اختلال در درمانهای معمول بیمار گردد.

نامه مورخه 21 اسفند 98 معاونت محترم تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت نیز در راستای همین موضوع و با اشاره به بند ۲۷ بیانیه هلسینکی نسخه ۲۰۱۳ به اطلاع مسئولین رسیده است. در این بیانیه مشخص شده زمانی که درمان استانداردی برای بیمار وجود ندارد یا درمان فعلی پاسخگو نیست پزشک معالج با رعایت قضاوت بالینی و پس از مشورت با سایر همکاران و کسب رضایت آگاهانه از بیمار و یا فرد جایگزین در صورتی که پزشک صلاحیت بالینی داشته باشد میتوانند از مداخلات تایید نشده استفاده نماید.

در این زمینه مسئله مهم دیگر عدم رسانه‌ای کردن چنین درمان هایی است. همکاران مواردی از مسمومیت با ویتامین D یا افزایش مصرف الکل و بالا رفتن میزان مسمومیت با متانول و یا استفاده بیش از حد از ویتامین c در بین افراد عادی جامعه گزارش نموده اند که ماحصل اطلاع رسانی غلط و استنباط اشتباه افراد از برخی مطالب علمی است. باید مراقب بود که‌ درچنین بحران‌هایی، اضطراب بیماران می تواند آنها را به سمت استفاده از از برخی درمانهای مداخلات پیشگیرانه غیرعلمی و آسیب‌زا ببرد.

تاریخ پزشکی خاطرات ناخوشایندی از درمان های غیر استاندارد بر روی بیماران و افراد عادی دارد. از تحقیق بر روی واکسن هایی که مستقیما روی انسان تجربه شده و باعث مرگ بسیاری شد تا دادن داروها بدون پشتوانه علمی که باعث صدمات جبران ناپذیر بیمار شده است. رعایت توازن بین مداخله در بحران با اقدامات بی باکانه آنها با رعایت موازین شناخته شده اخلاق پزشکی میسر است.

امیدوارم همه همکارانم در همه کشور این مهم را بدرستی دریابند و از ویدیوها و صوت‌ها تا درمان‌ها در بیمارستان آن را رعایت کنند.