دستیاری یا تحمل بیگاری؟! (قسمت اول)

به گزارش پایگاه خبری پزشکان و قانون (پالنا)، دستیاران ایرانی چیزی به نام حقوق دریافت نمی‌کنند و از سایر مزایا مانند بیمه و سنوات نیز بی بهره‌اند، وزارت بهداشت صرفا به آن‌ها کمک هزینه‌ای ناچیز به مبلغ یک میلیون و ۱۰۰ هزار تومان تا یک میلیون و ۴۰۰ هزار تومان پرداخت می‌کند. پر واضح است که چنین کمک هزینه‌ای در قبال ساعات و حجم کار دستیاران در بیمارستان‌ها بسیار ناچیز و ناعادلانه است، زیرا این گروه‌ها که ۷ سال را در دوره عمومی گذرانده‌اند، از حق کار به عنوان پزشک عمومی برای گذران امورات روزمره‌ زندگی خویش نیز محروم هستند و این کمک هزینه‌ ناچیز به هیچ وجه پاسخ‌گو و شایسته‌ نیازهای یک پزشک عمومیِ در حال گذراندنِ دوران دستیاری نیست. ۳۶۰ تا ۵۴۰ ساعت کار در یک ماه با حداقل حقوق پایه کارگران. این شرایط کاری بیشتر رزیدنت‌ها در بیمارستان‌های دولتی است.

مطابق آنچه در تعریف آمده، دوره‌ دستیاری رشته‌های تخصصی بالینی یکی از مقاطع‌ تحصیلات‌ عالی دانشگاهی (Academic) است‌ که‌ متقاضیان‌ واجد شرایط‌ با داشتن‌ مدرک‌ دکترای پزشکی عمومی (M.D.)، پس‌ از موفقیت‌ در امتحان‌ پذیرش‌ دستیاری و گذراندن‌ دوره‌های آموزشی تئوری و عملی و قبولی در امتحانات‌ لازمه‌ (تکوینی و نهایی‌)، موفق‌ به‌ اخذ مدرک‌ تخصصی در رشته‌ مربوطه‌ می‌شوند. درواقع دستیار به‌ فردی اطلاق‌ می‌شود که‌ با داشتن‌ مدرک‌ دکترای پزشکی عمومی و پذیرش‌ در امتحان‌ ورودی دستیاری‌، جهت‌ آموزشهای نظری و کسب‌ مهارتهای عملی در یکی از رشته‌های تخصصی پزشکی‌، طی مدت‌ زمان‌ مشخصی که‌ برای آن‌ دوره‌ از طریق‌ شورای آموزش‌ پزشکی و تخصصی تصویب‌ شده‌ است‌، به‌ امر تحصیل‌، آموزش‌، پژوهش‌ و انجام‌ فعالیت‌های کارورزی تخصصی اشتغال‌ می‌ورزد.

در عمل اما شرایط کمی متفاوت است. فعالیت بیش از اندازه با حداقل حقوق؛ این شرایط کاری بیش‌تر رزیدنت‌ها و انترن‌ها در بیمارستان‌های دولتی است. افرادی که برای آموزش و کسب تجربه می‌آیند ولی در بخش درمان به‌ کار گرفته می‌شوند و حتی از بیمه برخوردار نیستند.

اولین بار، رسانه‌ای شدن یک اتفاق، شرایط سخت کاری دستیاران را در کانون توجه قرار داد. «ایست قلبی یکی از رزیدنت‌های ارتوپدی دانشگاه تهران به‌خاطر فشار کاری» موجی از واکنش‌ها را نسبت به فشار کار جسمی و تحمل شیفت‌های بی‌وقفه و شبانه از سوی دستیاران پزشکی را بر سر زبان‌ها انداخت. رزیدنت‌ها در شبکه‌های اجتماعی در اظهارنظرهایی درباره فوت دکتر رسول قائدی نوشتند: «72 ساعت کشیک اجباری آن‌هم در فضای بیمارستان‌های دولتی با آن ازدحام و صف طولانی بیماران بر استرس رزیدنت‌های پزشکی می‌افزاید.»

دستیاران می‌گویند یکی از مهمترین مسائلی که باعـث بی‌انگیزگی آنها می‌شود، آینده شغلی مبهم و اغلب سوال‌‌هایی است که در ذهـن آنها شکـل می‌گیرد، مبنی‌بر اینکه بعد از فارغ‌التحصیلی، کجا مشغول به کار خواهند شد یا آنها را به کجا خواهند فرستاد؟ مساله دیگر، مشکل مالی است که باعث شده اکثر دستیاران در مکان‌های دیگر نظیر درمانگاه‌ها در شیفت شب و در مراکز خصوصی مشغول به کار شوند و وقت مطالعه و پژوهش از آنها گرفته شود.

از مشکلات دیگر، مشکل آموزشی است. به گفته رزیدنت‌ها،‌ استادی که هیچ‌گونه کارکردی، چه کمی و چه کیفی و علمی و آموزشی در بخش آموزش دستیاران ندارد، پایان سال به آنها نمره ارزشیابی می‌دهد، در حالی که در طول سال به میزان کافی در امر آموزش آنها فعال نبوده است.

بعدا اتفاق دیگری نیز رخ داد که منجربه نگاه جدی‌تر متولیان وزارت بهداشت به شرایط سخت دستیاران شد. آنجا که تمام دستیاران سال یک رشته زنان دانشگاه علوم پزشکی شیراز انصراف دادند. درواقع آنها اولین افرادی نبودند که در سال اول تحصیل خود انصراف می‌دادند. تقریبا هرسال تعدادی از دستیاران به دلایل مختلف، با وجود اینکه این انصراف مشکلات زیادی برای آن‌ها در پی خواهد داشت، دست به چنین اقدامی می‌زنند.

یکی از دستیاران انصرافی در تشریح آنچه بر وی گذشت، می‌گوید: «حقوق کم. کار بیش از حد و تعداد زیاد مریض.عدم ارائه خانه مناسب اطراف بیمارستان. کسی که شرایط مالی خوبی ندارد، کجا باید برود؟ اولین بار به یکی از بیمارستان‌های آموزشی رفتم و در نگاه اول مشخص بود که اساتید هیچ نظارتی روی کار ندارند. امور را به یک منشی سپرده بودند و ایشان هم هر کار بی‌ربطی را به ما می‌سپرد. ادرار مریض را بگیر، خون مریض را بگیر، تخت مریض را ببر، به مریض زنگ بزن و او را بستری کن و کلی کار ب‌ربط وجود داشت، به طوری که تا شب فرصت غذا خوردن را پیدا نمی‌کردیم. پست کشیک‌ها حدود ۱۰ شب تمام می‌شد و عملا هر روز بیمارستان بودیم و هر شب بیمارستان می‌خوابیدیم. ۲ روز پشت سر هم راه می‌رفتیم و بعد از ۲ روز ۵ ساعت می‌خوابیدیم. دوباره ۲ روز کار و ۵ ساعت خواب. رفته رفته از وضعیت خسته شدم. اساتید هم اصلا نظارت نداشتند و فقط می‌خواستند مریض‌ خود را جراحی کنند و نظارتی بر سلامتی رزیدنت‌های سال یک نداشتند. بیمارستان هم به همین شکل. به مرور خودمان در حال مریض شدن بودیم. ۱۵ کشیک در ماه داشتیم و پست کشیک‌ها ساعت ۱۰ شب تمام می‌شد. حتی روزهای جمعه هم ساعت ۱۰ شب مرخص می‌شدیم »

وی تصریح می‌کند:‌ «یک بار که کشیک را ترک کردم، ۵ شبانه روز پشت سر هم برایم کشیک قرار دادند. به وزارتخانه نامه نوشتم و شرایط را توضیح دادم و گفتم ساعت کار و تعداد کشیک برخلاف قوانین است. وزارتخانه هم به دانشگاه نامه زد که پیگیر باشند! به دنبال انتقالی از دانشگاه بودم که گفتند نمی‌شود. یا باید انصراف بدهی تا یک نفر جایگزین تو شود یا اینکه به کار خودت ادامه دهی. جالب است که قبل از انصرافم، ۲ نفر از شیراز و تبریز زودتر از موعد آورده بودند.»

مطابق قانون، قسمت قابل توجهی از وظایف اینترن‌ها و رزیدنت‌ها در بیمارستان‌های وزارت بهداشت، فعالیت‌های درمانی است. یعنی صرفا فعالیت آموزشی نیست، رزیدنت‌ها باید به طور قانونی 90 ساعت در هفته کار کنند و کاری که انجام می‌دهند دوبرابر نسبت به کار کادر درمان زمان می‌برد. اما در عمل رزیدنت‌ها به لحاظ قانونی مسئولیت دارند، یعنی اگر رزیدنت و اینترن به اشکال مختلف دچار خطای پزشکی شوند، محکوم به دیه می‌شوند. این یک تناقض جدی است که زمان پرداخت دیه و محکومیت آن‌ها را پزشک خطاب کرده و زمان پرداخت حقوق، آن‌ها را پزشک تلقی نمی‌کنند. باید با کمک هزینه تحصیلی دوران خود را بگذرانند و این دوران جزء سابقه کارشان هم حساب نشود.

همین مشکلات حقوقی و درآمدی باعث مشکلات و معضلات اجتماعی دیگری چون تأخیر در ازدواج آنها می‌شود. طبیعی است وقتی یک نفر 800 هزار تومان در ماه درآمد دارد، یا رزیدنتی که با داشتن مدرک پزشکی، یک میلیون تومان دریافت می‌کند، اگر هم زنده بماند، امکان ازدواج و فرزندآوری ندارد. درنهایت رزیدنت‌ها و اینترن‌ها مهاجرت می‌کنند چرا که کشورهای همسایه برای آنها فرش قرمز پهن کرده‌اند.

یکی دیگر از دستیاران می‌گوید: «نکته قابل تامل اینجاست که حتی فرد خدماتی هم در بیمارستان درآمدی را به عنوان حقوق دریافت می‌کند. یعنی مدیریت بیمارستان نسبت به جان او مسئول است اما اینترن و رزیدنتی که در یک بیمارستان کار می‌کنند، اگر حین عمل یا کار دچار جراحت یا عفونتی شوند، عملا مدیریت بیمارستان به او می‌گوید باید احتیاط می کردی!»

وی می‌افزاید: «واقعا با حقوق 800 هزار تومانی یک اینترن یا به طور میانگین یک میلیون و 700 هزار تومانی رزیدنت می‌توانیم بگوییم که عدالت رعایت می‌شود؟ ماده 57 آیین نامه قانون کار جمهوری اسلامی ایران، می‌گوید به طور متوسط کارگر باید در هر هفته 44 ساعت کار کند و در 4 هفته نباید بیش از 176 ساعت کار کند، ولی ما می‌بینیم یک رزیدنت ارتوپدی در هفته 130 ساعت کشیک می‌دهد. از طرفی 85 درصد فعالیت خدمات درمانی در بخش‌های دولتی توسط اینترن‌ها و رزیدنت‌ها پوشش داده می‌شود. مشکل دیگر دستیاران این است که با دانشجوهای phd در رده یکسان قرار می‌گیرند. درحالی که دانش‌‌آموختگان phd وزارت بهداشت مسئولیت جان بیمار را ندارند اما همان کمک هزینه‌ای را دریافت می‌کنند که یک دستیار دریافت می‌کند و این عدالت نیست. یک دستیار در برابر جان بیمار مسئولیت قانونی دارد اما هزینه کارش را نمی‌گیرد. این توجیه مسئولان است که عنوان می‌کنند دستیاران پزشکی دانشجو هستند و باید حداقل دستمزد را بگیرند، اگر بنا به دانشجو بودن است باید همه چیز جنبه آموزشی داشته باشد نه اینکه بیگاری بکشند و کار متخصص را انجام دهند.»

این دستیار تصریح می‌کند: «ما چه دانشجویی هستیم که بابت خدمات درمانی مسئولیت حقوقی داریم و در صورت خطا باید به دادگاه معرفی شویم. چه دانشجویی هستیم که باید ماهانه 500 ساعت در بیمارستان کار کنیم. می‌دانید کشیک 40 ساعت مداوم یعنی چه؟ همه جای دنیا پرداختی به رزیدنت معادل متوسط درآمد جامعه و کلاً با دانشجوی دکتری و پی‌اچ‌دی متفاوت است. البته این را هم بگویم کارانه‌ای که به ما می‌دهند یکصدم کارکرد واقعی‌اش هم نیست. حداکثر کارانه دریافتی رزیدنت‌ها که البته با تأخیر یک ساله همراه است به یک میلیون تومان هم نمی‌رسد. کشیک‌های طاقت‌فرسای انترن‌ها و رزیدنت‌ها بدون استراحت با حقوق پایه کارگری موجب شده رزیدنت‌های متأهل از پس زندگی‌شان برنیایند.»

بر اساس ماده ۳۵ آیین‌نامه دوره دستیاری تحصیل در دوره دستیاری به‌طور تمام وقت بوده و بر اساس برنامه‌ای است که توسط مدیر گروه تنظیم می‌شود. حداقل ساعات کار به این صورت است: «روزهای شنبه الی چهارشنبه از ساعت ۷:۳۰ لغایت ۱۶:۳۰ . پنج‌شنبه‌ها از ساعت ۷:۳۰ لغایت ۱۲:۳۰.» هم‌چنین در مورد تعداد کشیک‌های دستیاران در این آیین‌نامه آمده است: «حداقل برنامه کشیک دستیاران در زمینه‌های بالینی سال اول ۱۲ کشیک در ماه، سال دوم ۱۰ کشیک در ماه، سال سوم ۸ کشیک در ماه و سال چهارم و پنجم ۶ کشیک در ماه.»

نکته قابل توجه در مورد این ماده، تبصره‌ای است که در ادامه آمده است: «تنظیم برنامه و افزایش کشیک موظف طبق ضوابط، به عهده مدیر گروه است.» این به معنای اجازه افزایش تعداد کشیک‌ها به مدیران گروه داده شده است و در این زمینه هیچ مانعی وجود ندارد.

حالا اما به نظر می‌رسد که صدای دستیاران در حال شنیده شدن است. سخنگوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در گفت‌وگو با پزشکان و قانون از افزایش ۵۰ درصدی حق‌الزحمه دستیاران پزشکی و دکترای PHD با دستور وزیر بهداشت خبر می‌دهد و می‌گوید: «این افزایش حق‌الزحمه از مهر ماه امسال اجرا می‌شود.

سیماسادات لاری تصریح می‌کند: «با توجه به انعکاس مشکلات دستیاران پزشکی و همکاری و همراهی آنها با نظام سلامت در دوران مبارزه با ویروس کرونا، وزیر بهداشت دستور داد که حق الزحمه دستیاران پزشکی و دکترای PHD تا ۵۰ درصد افزایش پیدا کند. این افزایش حق‌الزحمه از مهر ماه ۹۹ اجرایی می‌شود و امیدواریم بخشی از مشکلات دستیاران پزشکی و دکترای PHD برطرف شود.»

معاون وزیر بهداشت به مشکلات محل استراحت دستیاران پزشکی در مراکز آموزشی و درمانی نیز اشاره و خاطرنشان می‌کند: «این مشکل با وزیر بهداشت مطرح شده و قرار است وضعیت همه محل‌های استراحت دستیاران پزشکی در مراکز آموزشی و درمانی سراسر کشور بررسی شده و اقداماتی برای تجهیز و بهسازی انجام شود.»

همچنین آن‌گونه که از اظهارات مسئولین برمی‌‌آید، قرار است از ابتدای آبان ماه امسال، وام دستیاری به بیش از ۲۰ هزار دانشجو تعلق گیرد. این را رئیس صندوق رفاه دانشجویان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی می‌گوید. 

مهندس بهروز رحیمی ضمن بیان این مطلب گزارشی از وضعیت تسهیلات رفاهی وزارت بهداشت به دانشجویان دستیاری و رزیدنت ارائه می‌دهد و اذعان می‌کند: «این صندوق در سال‌ٔهای گذشته نسبت به بخشی از وظایف خود غفلت کرده بود و ما از دانشجویان دستیاری غافل بودیم. در حالی که این دانشجویان از زحمتکش‌ترین قشر دانشجویان در حوزه علوم پزشکی محسوب می‌شوند. بنابراین تاثیرات زیادی در عرصه سلامت کشور دارند اما از طرفی از نظر معیشتی همیشه در مضیقه هستند و چون اجازه کار در بخش‌های خصوصی و دولتی ندارند با مشکلات مالی زیادی مواجه می‌شوند.»

وی در ادامه تصریح می‌کند: «دانشجویان دوره دستیاری به دلیل اینکه اغلب متاهل هستند، نیازمند حمایت‌های مالی بیشتر بوده و به همین جهت صندوق رفاه دانشجویان وزارت بهداشت با همکاری معاونت دانشجویی این وزارتخانه تلاش‌های زیادی برای حل مشکلات معیشتی دانشجویان دوره دستیاری انجام دادند. به طوری که یکی از مشکلات اساسی این دانشجویان نداشتن بیمه بود. در واقع علی‌رغم اینکه این دانشجویان خود عامل تاثیرگذار در عرصه تامین سلامت جامعه به حساب می‌آیند، اما از داشتن بیمه درمانی محروم بودند. به همین جهت با تفاهم نامه‌ای که با بیمه سلامت صورت گرفت، تمامی دستیاران متقاضی که ثبت‌نام کرده بودند تحت پوشش بیمه درمانی قرار می‌گیرند.»

ادامه دارد...

قسمت دوم این گزارش که به مصائب و مشکلات دستیاران در دوران کرونا اختصاص دارد در روزهای آینده منتشر خواهد شد