از لابی‌های پنهان در تولید و توزیع تا مشقت هرروزه کادر درمان

به گفته سازمان بهداشت جهانی، بهترین ماسک تنفسی با بیشترین قابلیت محافظت، از نوع ماسک‌های بهداشتی و پزشکی مانند ماسک N95 است که پوشیدن آن به کادر درمانی بیمارستان‌ها توصیه شده است. اما سوال اینجاست که استانداردهای لازم برای یک ماسک یا هر نوع وسیله محافظتی دیگر برای کادر درمان چیست و آیا در ایران آزمایشگاه کامل و تخصصی برای تست و آزمایش ماسک‌های حفاظت تنفسی وجود دارد؟

سازمان غذا و دارو اخیرا لیست مورد تایید خود از ماسک‌های N95 را منتشر کرده که گفته می‌شود این ماسک‌ها برای کادر بهداشتی، درمانی و افراد در معرض ویروس کرونا مناسب است. اما منتقدان این سوال را مطرح می‌کنند که این سازمان برطبق چه رویه و استانداردی می‌گوید که ماسک‌های این شرکت‌ها از استاندارد لازم برخورداند؟ کمااینکه در این لیست، حتی عنوان نشده که چه مدل ماسک N95 ‌از این شرکت‌ها مورد تایید است؟

اگر نام ماسکی را N95 می‌گذاریم، باید تست‌های ذرات تنفسی، سیالات، فشار، بندهای ماسک و... را روی آن انجام داده و آزمایش کنیم. همچنین این ماسک باید دقیقا برطبق استاندارهای بهداشت حرفه‎ای در دنیا تست شده و بعد در بازار عرضه و معرفی شود، اما آیا در عمل چنین اتفاقی رخ می‌دهد؟

از طرفی سازمان استاندارد ایران در سال ۱۳۹۱، استاندارد شماره 6138 را  در خصوص ماسک‌های یکبار مصرف که مصارف پزشکی دارد، مصوب کرده که جدای از شائبه موازی کاری این سازمان با فصل چهارم قانون کار که متولی تائید و تست وسایل حفاظت فردی مشخص شده است، سوال این است که آیا هیچ کدام از ماسک‌های ساده پزشکی حداقل‌های همین استاندارد داخلی را دارند؟

برطبق ماده 90 از فصل چهارم قانون کار جمهوری اسلامی ایران، کلیه اشخاص حقیقی وحقوقی که بخواهند لوازم و تجهیزات حفاظت فردی را وارد یا تولید کنند، باید مشخصات وسایل را حسب مورد همراه با نمونه‌های آن به وزارت کار یا وزارت بهداشت و درمان ارسال کنند و پس از تایید به ساخت یا وارد کردن این وسایل اقدام نمایند. ماسک‌ها جزو ملزومات و لوازم حفاظت فردی محسوب می‌شوند که طبق فصل چهارم قانون کار تایید استانداردهای لازم آن در گذشته برعهده اداره کل بهداشت حرفه‌ای وزارت بهداشت بوده و اخیرا مرتبط با مرکز سلامت محیط و کار است.

 

دکتر بیژن بابایی یکی از پزشکان شاغل در مطب است که به پزشکان و قانون می‌گوید: «اوایل شروع کرونا، به مدت چند ماه اقلام حفاظتی مورد نیاز خود را از بازار آزاد خریدیم. در سال جاری نظام پزشکی کرج، دو مرتبه برای ما سهمیه در نظر گرفت که البته مجانی نبود و هزینه آن را پرداخت کردیم اما به نرخ دولتی. این سهمیه شامل یک بسته دستکش، ۲ بسته ماسک، یک بطری الکل و ۲ عدد شیلد بود. این اواخر هم نظام پزشکی اطلاعیه داده بود که یک بسته دستکش و یک بسته ماسک تحویل می‌دهد اما پزشکان برای دریافت آن باید تسویه حساب نظام پزشکی داشته باشند که این مساله به خیلی از همکاران برخورد و آن را تحویل نگرفتند.»

وی با تاکید بر اینکه تا این لحظه تمام تجهیزات مورد نیاز خود را از بازار آزاد خریداری کرده است، تصریح می‌کند:‌ «دیروز یک بسته دستکش لاتکس را به قیمت ۱۴۰ هزار تومان خریدم. ماسک سه لایه‌ای هم که خریدم، ملت میانی آن، آن‌قدر نازک است که اگر ۳ تا روی هم بزنم، شاید به اندازه یک ماسک عادی جواب بدهد.»

او می‌گوید درست است که قیمت ماسک پایین آمده اما لایه ملت وسط که لایه اصلی آن است و باید از ورود ویروس جلوگیری کند، آن قدر سبک و نازک شده که وقتی با یک ماسک قدیمی‌تر مقایسه کردم، شاید لایه ملت آن یک سوم ماسک قدیمی بود. اما از حق هم نگذریم یک شرکت که به صورت اینترنتی ماسک به پزشکان می‌فروشد و به ازای هر کد ملی ۳ بسته ماسک تحویل می‌دهد، ماسک‌های خوبی را عرضه می‌کند.»

 

این وضعیت اما در بیمارستان‌های دولتی درگیر با بیماران کرونا هم چندان توفیری نمی‌کند. رئیس انجمن بیهوشی قلب ایران که به‌عنوان فوق تخصص بیهوشی قلب در بیمارستان مسیح دانشوری فعالیت می‌کند، معتقد است علت اصلی نارضایتی‌های پزشکان از اقلام محافظتی بیمارستان، مربوط به آن دسته از اقلامی است که به صورت خیریه اهدا می‌شوند. کمااینکه اصلا مشخص نیست این وسایل از کجا تهیه شده است. 

دکتر علیرضا جهانگیری به پزشکان و قانون می‌گوید: «البته خیرین قصد انجام عمل خیر دارند اما مطلع نیستند ماسک‌هایی که اهدا می‌کنند، استاندارد N95 بیمارستان را دارد یا نه؟ کمااینکه بسیار پیش آمده که خود من یک ماسک را به همکاران دارو و تجهیزات نشان داده‌ام و آنها گفته‌اند که کیفیت آن مطلوب نیست. 

وی با بیان اینکه به طور کلی کیفیت اقلام محافظتی قابل قبول هستند، خاطرنشان می‌کند: «اما گاهی لباس‌های درهمی که تحویل پزشکان می‌شود، استانداردهای لازم را ندارند و استفاده چندین ساعته از آنها باعث تعریق می‌شود، از طرفی جنس آنها پلاستیکی بوده و زود پاره می‌شوند.»

جهانگیری تصریح می‌کند: «در مجموع ما در بیمارستان مسیح دانشوری از نظر ماسک، شیلد، عینک و اقلامی که از طرف بیمارستان‌ تامین می‌شود، مشکلی نداشتیم. لباس هم به نوعی پارت به پارت است، یک پارت خوب است و یک پارت کمی ضعف دارد.»

وی با اشاره به اینکه تاییدیه کیفیت ماسک‌ها ازسوی معاونت داروی دانشگاه شهید بهشتی ابلاغ می‌شود، اضافه می‌کند: «نمونه‌های خریداری شده به آزمایشگاه این معاونت می‌رود و بعد از تایید کیفیت در اختیار بیمارستان‌ها قرار می‌‌گیرد. درواقع آنچه از طریق دانشگاه به صورت رسمی به دست ما می‌رسد، آزمایش شده هستند.»

جهانگیری ادامه می‌دهد: «یک سری افراد هم هستند که نذر دارند و اقلام حفاظتی را مستقیم به بیمارستان می‌آورند. مثلا فردی ۱۰۰ لباس می‌خرد خودش تحویل می‌دهد. این اتفاق مخصوصا در ماه‌های اسفند و فروردین زیاد افتاد. کیفیت این اقلام را نیز دانشگاه تایید می‌کند و اگر تایید نکرد، این مساله را به آنها می‌گوید و اجناس را باز می‌گرداند. کمااینکه به صورت موردی این اتفاق افتاده است.»

 

یکی از پزشکانی که در بیمارستان دانشگاهی مشغول به ارائه خدمت است، شروع فرایند تامین اقلام حفاظتی برای کادر درمان را از اسفند ماه سال گذشته عنوان می‌کند و به پزشکان و قانون می‌گوید: «افرادی بودند که ماسک و لباس می‌دوختند و با اینکه از نظر ما محصولات قابل قبولی تولید می‌کردند، اما بیمارستان با این توجیه که از حداقل استانداردهای لازم برخوردار نیستند، آنها را قبول نکرد و در ادامه اقلامی در بیمارستان توزیع شد که کیفیت آنها از محصولات دست‌دوز پایین‌تر بود. حتی مواردی که از طریق دانشگاه توزیع شد نیز استانداردهایی پایین‌تر از آن اقلامی داشتند که اهل فن، بیرون از دانشگاه برای تحویل آن اعلام آمادگی می‌کردند. اما متاسفانه آنها نتوانسته بودند تاییدیه دانشگاه را بگیرند و این نشان دهنده این است که در خط تولید، لابی‌هایی وجود دارد که الزاما «استاندارد» دغدغه اصلی آنها نیست.»

دکتر زنوزی ادامه می‌دهد: «بنده در بخش NICU ویژه نوزادان که معمولا نوزادان کووید ۱۹ هم در آن بستری می‌شوند، مشغول به ارائه خدمت هستم و تا امروز، هیچ سهمیه‌ای به عنوان ماسک پزشک NICU در اختیار ما قرار نداده‌اند. ما برای انجام فعالیت خود، از سهمیه ماسک پرستاری استفاده می‌کنیم که شامل همین ماسک‌هایی است که بیرون از بیمارستان برای مردم عادی نیز قابل دسترس است. لذا ما هم در تعداد مشکل داریم و هم در کیفیت.»

وی تصریح می‌کند: «درخصوص شیلد هم همین داستان وجود دارد. شیلد مناسب فقط در بخش‌هایی که به صورت قطعی تبدیل به بخش‌ کرونا شده، توزیع می‌شود. اما بخش‌های دیگری هم وجود دارد که در آنها بیمار کرونایی بستری شده، اما چون نام آن بخش کرونا نیست، سهمیه شیلد دریافت نمی‌کنند. نمونه آن بخش ماست که پرستاران و پزشکان، خود اقدام به تهیه شیلد می‌کنند.»

زنوزی در ادامه به سهمیه‌ای که سازمان نظام پزشکی به پزشکان بیمارستان‌ها اختصاص داده اشاره و خاطرنشان می‌کند:‌ «سهمیه نظام پزشکی شامل اقلامی بود دارای برچسب‌ خانگی بودند؛ همان‌ها که عده‌ای با تلاش زیاد، تولید کرده بودند، اما فاقد کیفیت بود. مثلا برای بنده که از عینک استفاده می‌کنم، این شیلدها مناسب نبود، چون استاندارد نداشتند. درواقع هر پزشک یا پرستاری که در بخش ما شیلد، ماسک یا دستکش استاندارد دارد، خودش تهیه کرده است. معمولا دستکش‌هایی که ما استفاده می‌کنیم، دستکش‌های آبی‌رنگ و جزء آن دسته است که نباید در بخش استفاده شود. در بخش فقط باید از دستکش لاتکس استفاده شود که ما کمبود شدید این دستکش‌ها را داریم. گان را‌ نیز در بخش‌های غیر از کرونا به هیچ وجه ندادند.»

وی ادامه می‌دهد: «به جایی رسیدیم که با رئیس دانشگاه مذاکره کردیم و گفتیم ما پزشک و پرستار هستیم و مسئولیت آن را می‌پذیریم. همین را که خیرین می‌دهند و شما می‌گویید استاندارد لازم را ندارد، برای ما تهیه کنید. کمااینکه تجهیزات کنونی باعث تعریق می‌شود و فاقد تهویه مناسب است. گان به گونه‌ای است که اگر کسی بپوشد، برای استفاده از توالت، باید آن را از تن در بیاورد و چون این گان‌ها در این زمینه مشکل دارند، پزشکان و پرستاران ترجیح می‌دهند مایعات کمتری بخورند که دستشویی نروند. خستگی، عرق و استرس کار را هم بگذارید کنار این مشکلات. تازه ما صحبت از تجهیزات پیچیده و ابزار بالادستی که نیازمند ارز است، نمی‌کنیم. بلکه از مواردی صحبت می‌کنیم که خیرین آمدند و وانتی توزیع کردند. اگر نه دستگاه اکسیژن‌ساز بیمارستان به خاطر مشکلی که دارد، هفته‌ای یک بار قطع می‌شود. یا در برخی زمان‌ها، برق‌کشی بیمارستان کشش لازم را ندارد. ماسک و دستکش جزء هزینه‌های جاری محسوب می‌شود و نه سرمایه‌ای که در این بخش هم استانداردها رعایت نمی‌شود.»

زنوزی درخصوص مرجع تایید استاندارد اقلام محافظتی بیمارستان می‌گوید: «از نظر دانشگاه، این معاونت غذا و دارو است که باید استانداردها را تایید کند. بنده قصد تهمت زدن ندارم، اما من حاضرم از ماسک‌ها و گان‌هایی که مجوز نگرفتند اما دیدم سایز بدنم است و آماده‌تر است، استفاده کنم تا ماسک‌هایی که دانشگاه می‌دهد و اسمش این است که استاندارد است، کمااینکه هیچ لوگویی روی آن نیست. دانشگاه ماسکی را داخل پلاستیک تحویل می‌دهد که آرم هم ندارد چه برسد به تاریخ مصرف و تولید و مجوز ساخت.» 

در پایان این سوال همچنان باقی است که آیا در ایران یک آزمایشگاه کامل و تخصصی برای تست و آزمایش ماسک‌های حفاظت تنفسی و فردی وجود دارد؟ کمااینکه به اعتقاد صاحب‌نظران مهندسان و پژوهشگران بهداشت حرفه‌ای دانشکده‌های بهداشت علوم پزشکی کشور در زمینه حفاظت تنفسی و آلودگی هوای محیط‌های کاری، پژوهش‌های فراوانی انجام داده‌اند که سازمان‌های ذی‌ربط برای استانداردهای ایمنی و بهداشت حرفه‌ای لازم وسایل حفاظت فردی می‌توانند از آن‎ها کمک بگیرند. پاسخ به این سوال را سعی می‌کنیم در گزارش تکمیلی که به زودی منتشر خواهد شد، بیابیم.